Door de crisis in de jaren dertig kwam Paulinho al vroeg in aanraking met armoede. Zijn gezin verhuisde toen hij tien jaar was naar het nabijgelegen, arme Jaboatão dos Guararapes. Om de tragedie compleet te maken overleed kort daarna zijn vader.
Als puber spendeerde de jonge Paulo al zijn tijd op het voetbalveld met vriendjes uit de arme wijken. Op school kwam hij maar liefst vier jaar achter te lopen, maar toen er voor zijn familie financieel betere tijden aanbraken, kon hij zijn achterstand inlopen. Uiteindelijk studeerde hij zelfs af als jurist. Hij concludeerde later dat er een verband was tussen zijn slechte schooljaren en de armoede waarin hij had geleefd: door de honger en het barre leven was hij simpelweg niet in staat geweest om nieuwe kennis en vaardigheden op te doen. Met intelligentie en nieuwsgierigheid had het niets te maken.
Tijdens zijn studie – behalve op rechten legde Freire zich ook toe op taal, filosofie en onderwijs – trouwde de Braziliaan met basisschoollerares Elza. Hij werd docent Portugees in het voortgezet onderwijs en samen met zijn vrouw spande hij zich in om het onderwijs voor de analfabete onderklasse te verbeteren. Door zijn jeugdervaringen richtte hij zich op het scherpe contrast tussen de lagere sociale klassen en de in zijn ogen elitaire onderwijsmethoden die toen beschikbaar waren. Het onderwijs sloot totaal niet aan op de leefwereld van de armen en de arbeiders, ontdekte Freire.
De Braziliaan boekte succes met zijn ideeën en daaruit voortvloeiende methodes: in 1962 werd hij voor het eerst in staat gesteld om zijn theorie in de praktijk te brengen. Hij leerde driehonderd suikerplantagearbeiders lezen en schrijven in anderhalve maand. Zijn programma was zo'n succes dat het meteen op verschillende plekken in het land werd ingevoerd.
Maar Freires alfabetiseringsstrijd werd bruut onderbroken door de militaire coup van 1964. Als linkse christen-democraat die opkwam voor de arbeidersklasse, moest Freire zijn land ontvluchten. In de jaren die volgden, verbleven hij en zijn gezin in Chili, de Verenigde Staten en Zwitserland, tot ze in 1980 naar Brazilië konden remigreren.
In de jaren zeventig verschenen Freires belangrijkste werken die hem internationale roem opleverden. In Pedagogie van de onderdrukten betoogt hij dat onderwijs pas werkt als de leerling inziet wat hij eraan heeft. Je wilt pas leren lezen, als leesvaardigheid je in staat stelt om een conflict met je werkgever of de machthebber op te lossen, aldus Freire. Dit noemde hij educação popular: onderwijs in de volkstaal.
Bewustwording is in Freires onderwijsideologie het hoogst haalbare: geschikt onderwijs creëert voor elke arbeider of landloper uiteindelijk kritisch en politiek bewustzijn. Deze kritische pedagogiek, zoals de ideologie wordt genoemd, is dus met name een middel om mensen te emanciperen.
Na zijn terugkeer in Brazilië leefde Freire nog ruim vijftien jaar in zijn vaderland, en schopte het tot minister van onderwijs in São Paulo. Hij kreeg erkenning in de vorm van prijzen en naar hem vernoemde onderwijsinstituten. Op de respectabele leeftijd van vijfenzeventig jaar overleed hij aan hartfalen.
Lees alle artikelen uit deze serie in ons dossier Dode pedagogen.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
