Recensies

Ontwerponderzoek: nuttig boek voor opleiders en lio’s

Het boek schetst de achtergrond van ontwerponderzoek, geeft aanwijzingen voor het opstellen van een onderzoeksvraag, bespreekt methodologische issues en laat zien hoe je een ontwerponderzoek rapporteert. Enige voorkennis van onderzoek(terminologie) is nodig, en het boek bevat weinig praktische ‘opdrachten’ om met de theorie aan de slag te gaan. Wie houdt van de insteek van recente praktische onderwijsboeken als Klaskit van Pedro De Bruyckere, Wijze lessen van Tim Surma en collega’s en Op de schouders van reuzen van Paul Kirschner, zal dit boek minder kunnen waarderen.
Toch is de inhoud ook voor leraren belangrijk. Kennis over ontwerponderzoek helpt om onderwijskundig onderzoek beter op waarde te schatten en onderbouwde keuzes te maken voor een innovatie.
En, voor mij persoonlijk erg fijn: het kan opleiders helpen colleges vorm te geven over onderzoek doen naar de eigen praktijk. Bij ons aan de universitaire lerarenopleiding (Nijmegen, eerstegraads bevoegdheid) worden studenten geacht om een lessenreeks te ontwerpen en daar een onderzoek aan te koppelen. Al onze studenten hebben een vakinhoudelijke master op zak en in hun eigen discipline (bijvoorbeeld wiskunde, geschiedenis, Engels) al onderzoek gedaan. Maar voor hen is onderzoek doen naar de eigen onderwijspraktijk nieuw en dat vereist soms een behoorlijke ‘paradigmashift’. Als opleider en geschoold als onderwijskundig onderzoeker vind ik dat erg moeilijk te begeleiden. Het lukt me niet altijd even goed duidelijk te maken dat studenten geen onderzoek over ‘a werkt beter dan b’ moeten opleveren, maar veel meer over ‘als ik a doe, dan gebeurt er b bij de leerlingen’. De studenten moeten dan natuurlijk onderbouwen waarom het uitproberen van a een goed idee is en welke kwestie daarmee opgelost zou kunnen worden. Dat vraagt van hen dat ze het vertrouwde onderzoek loslaten: een experimentele groep en een controlegroep, bewijzen wat werkt, statistisch generaliseren. En dat is voor hen vaak niet makkelijk.
Met het boek van Arthur Bakker kan ik het onderzoek dat mijn studenten gewend zijn veel beter plaatsen en kan ik ze laten zien wat ik dan wél vraag: een innovatieve leeromgeving ontwerpen en inzicht krijgen in hoe en waarom iets werkt. Het boek heeft me inspiratie gegeven voor hoe ik studenten vanuit alle vragen die ze hebben, kan laten zien wat theoretische vragen zijn, wat ontwerp- en methodologische vragen zijn, en wat een ‘echte’ onderzoeksvraag is. Het heeft gezorgd dat de link tussen het ontwerp van de student (want mooie lessen ontwerpen en geven, dat is het belangrijkste) en het onderzoek voor hen duidelijker werd, en dat hun onderzoek ze ook daadwerkelijk betere docenten maakt. Zo zei een student nu echt te zien dat als ze aandacht wilde besteden aan meningsvorming bij leerlingen (dat vond ze zelf belangrijk én stond centraal in de vakdidactiek bij haar vak), ze dan eerst goed moest weten hoe leerlingen dat precies doen, om met dat inzicht nog betere lessen te kunnen ontwerpen en de klas een stap verder te brengen. En dat is precies wat een goede docent moet kunnen.
Zo kan het boek van Bakker opleiders echt ondersteunen bij het vormgeven van onderwijs dat is gericht op het ontwikkelen van een onderzoekende houding bij hun studenten.

Arthur Bakker, Design Research in Education: A Practical Guide for Early Career Researchers. Routledge, 2018, ca. € 45,99.