Onderzoek

Onderwijsmuseum is pareltje

Tekst Monique Marreveld
Gepubliceerd op 30-09-2015 Gewijzigd op 02-11-2016
Een totaalervaring, dat is het nieuwe Onderwijsmuseum. Een prachtig pand in pittoresk Dordrecht, moderne tentoonstellingen en een licht museumcafé met, door leerlingen van het Da Vinci College ontwikkelde, unieke koekjes. Onderwijsland is een pareltje rijker.

Het zat ze een tijdje niet mee, het Nationaal Onderwijsmuseum werd in 2011 uit een monumentaal pand in het centrum van Rotterdam gezet om plaats te maken voor het University College Rotterdam. Wat begon met gerommel over subsidie leek een dramatische keer te nemen. Maar de tegenstanders van het NOM hadden geen rekening gehouden met directeur Tijs van Ruiten. Hij is er in geslaagd het tij te keren voor het unieke museum en meer dan dat: 'De Holland van 1859' waarin het NOM nu gevestigd is, is een aanwinst voor Dordrecht en een blijmaker voor iedereen die bij onderwijs betrokken is.
Vanaf de zijlijn zag Didactief hoe Van Ruiten de afgelopen jaren onvermoeibaar deuren opende op zoek naar steun voor zijn museum. Hij moest op zoek naar een nieuw pand, naar fondsen en naar een nieuw concept.

Uniek in Europa
Wat Van Ruiten voor ogen had, is uniek in Europa. Waar de meeste onderwijsmusea focussen op reconstructie van historische klaslokalen, focuste hij op een uniek gebouw dat van zichzelf een belangrijke meerwaarde heeft voor de bezoeker. 'De Holland van 1859' is gebouwd in 1939 voor de gelijknamige brandverzekeringsmaatschappij door Sybolt van Ravesteyn, destijds een vooraanstaand architect die onder meer Diergaarde Blijdorp op zijn naam heeft staan. Destijds al een A-locatie, aan het spoor, is De Holland nog steeds een eyecatcher voor wie Dordrecht per trein binnenkomt. Vergelijk het effect met dat van museum De Fundatie in Zwolle: onafhankelijk van wat er geëxposeerd wordt, vinden veel bezoekers De Holland al de moeite waard. 'Het gebouw gaat voor ons werken', aldus Van Ruiten.

Bij de renovatie van het pand heeft Van Ruiten (een stapelaar die onder andere bouwkunde heeft gestudeerd, lees het interview met zijn favoriete leraar in Didactief, oktober 2015) alle moeite gedaan de architectonische waarde van deze Van Ravesteyn te behouden. De ballast van de jaren dertig (veel marmer en houten lambrizeringen) is verdwenen, het licht en de prachtige lijnen van bijvoorbeeld de kenmerkende ramen zijn intact gebleven. En zelfs in logo en koekjes in het museumcafé terug te vinden. Die koekjes zijn trouwens ook een verhaal apart: ontwikkeld door leerlingen van het Da Vinci College in Dordrecht.

Van Ruiten moest in Dordrecht wel wat ruimte inleveren, vergeleken met zijn oude pand in Rotterdam. Problematisch voor een collectie van 35.000 objecten? Valt mee, blijkt nu. Het grootste deel van de collectie is ondergebracht bij het stadsdepot in Dordrecht en in een depot in Zwijndrecht; de parels staan op zaal. Betaald uitlenen van collectie-items en het samenstellen van rondreizende tentoonstellingen zijn deel van het verdienmodel van het nieuwe museum.
Door het NOM ingerichte klaslokalen staan momenteel ondermeer in Ootmarsum, Etersheim (schooltje van Dik Trom) en het Zuiderzee Museum. Sommige items heeft Van Ruiten afgestaan aan collega's, zoals bijvoorbeeld van oorsprong Duitse landkaarten aan onderwijsmusea in Duitsland. Op deze manier 'werkt' de collectie en is het NOM zelf in staat zaken anders aan te pakken.

In gesprek
'Onderwijs is meer dan een ingericht klaslokaal, dat vaak ook nog eens alleen basisonderwijs is. Als je je als onderwijsmuseum wilt onderscheiden, moet je het anders doen. En tuurlijk kunnen bezoekers hier ook nog in oude schoolbankjes zitten. Maar ik wil meer: Iedereen heeft op school gezeten en iedereen heeft zijn of haar eigen herinnering aan die schooltijd. Wat wij willen is mensen helpen die herinneringen terug te halen. Er is vaak maar één voorwerp nodig en allerlei verhalen en herinneringen komen terug. In een willekeurig museum lopen bezoekers meestal zwijgend langs de vitrines. Hier raken ze met elkaar in gesprek. Hun verhalen vind je door het hele museum terug.'
En inderdaad, in het museum zijn veel filmpjes, interviews, foto's te bekijken. Inspiratie vond Van Ruiten in het Huis van Alijn in Gent, ook vol verhalen van bewoners. Bezoekers van De Holland zullen terugkomen na de eerste keer, voorspelt hij. Er is genoeg. In een doorlopende filmvoorstelling zit alleen al een filmpje van een schooldag in de Haagse Hyacintstraat in de jaren twintig/dertig van de vorige eeuw waar je geen genoeg van krijgt.

Artikel 23
Van een vaste tentoonstelling wil de directeur niet spreken. De presentatietafels die speciaal voor het gebouw van Van Ravesteyn zijn ontworpen (geïnspireerd op de 6 meter lange bureaus waaraan typistes vroeger de polissen tikten) zijn niet chronologisch maar thematisch ingericht: toezicht, methoden, schoolgebouw, wat wil ik worden, et cetera. 'Ik wil bezoekers vooral meegeven dat Nederland een bijzonder onderwijssysteem heeft. Artikel 23 van de Grondwet dat de vrijheid van onderwijs garandeert, maakte veel dingen mogelijk, meer dan in het buitenland. Juist hier konden onderwijsvernieuwers hun ideeen realiseren, betaald door de overheid. Het is geen toeval dat bijvoorbeeld Maria Montessori (van oorsprong een Italiaanse) in Nederland belandde en juist hier zo succesvol werd.'

Grow up
De goede facilitering van het onderwijs in Nederland heeft geresulteerd in een schatkist vol prachtige materialen waar Van Ruiten enthousiast over kan vertellen. Neem bijvoorbeeld de gelatine-modellen van Brendel voor de biologieles anno 1880/1890 die hij bij toeval vond in het gebouw van de oude HBS aan de Mauritskade in Amsterdam. Maar topstuk kan ook een spiekbriefje zijn, zegt hij lachend. Want ook de jeugdcultuur die zo'n belangrijk aspect van het onderwijs uitmaakt, vindt hij belangrijk. Dat toont de wisseltentoonstelling Grow up waarin het NOM een flitsend tijdsbeeld schetst aan de hand van schoolagenda's uit de jaren vijftig tot 2000.

Aantrekkelijk vormgegeven displays tonen huiswerkboekjes uit de jaren vijftig waarin alleen schoolzaken mochten worden genoteerd, kunstwerkjes die helemaal volgeplakt zijn met plaatjes van popsterren en tekeningen uit de jaren zestig en zeventig, en de voorlopers van whatsapp en gsm uit de jaren tachtig: licentieagenda's van spijkerbroekenmerk Lois of glossy Avantgarde die zijn volgeschreven met kleine nodeloze notities van leerlingen aan elkaar en waarin huiswerk alleen nog in de marge een rol speelt. Het zijn stuk voor stuk lifestyle-documenten, waarin de wereld tot leven komt door de ogen van de kinderen van toen. Soms schokkend zoals in de schoolagenda's van Wieneke en Willy die in de week van 1 tot 8 februari 1953 bijvoorbeeld dagelijks het aantal doden noteerden dat bij de Watersnoodramp viel. Een ander keer ontroerend zoals in de agenda van Jacqueline King die eigenlijk als een soort dagboek fungeerde. De roos die ze van haar vriendje Rob kreeg, bewaarde ze erin.

Naar binnen gericht
De meeste thema's uit die 65 jaar schoolagenda's zullen veel leraren herkennen: liefde, rijmelarijen en 'anti'. Over leraren is er weinig positief te melden in de agenda's....
Maatschappelijke betrokkenheid liet sporen na in sommige agenda's tijdens de Vietnam-oorlog, maar over het algemeen is het beeld dat uit de boekjes oprijst toch vooral dat van een naar binnen gerichte wereld. Elvis is dood, maar de val van de Berlijnse Muur is niet traceerbaar. Pubers zijn met zichzelf bezig, toen en nu. Wie ben ik, hoe kan ik mezelf identificeren en afficheren? Irma M. bijvoorbeeld - een verlegen meisje - slaagde er in via tekeningen en borduursels in en op haar agenda het respect van haar klasgenoten te winnen, iets wat ze verbaal niet durfde. Haar agenda is letterlijk een kunstwerk geworden. Het kan nergens beter tot zijn recht komen dan in De Holland. Van Ruiten mag trots zijn op deze tour de force.

Tekst Monique Marreveld, hoofdredacteur Didactief
Gepubliceerd op 28 september 2015.

Openingstijden nationaal Onderwijsmuseum: ma/za 9.00 tot 17.00 uur; zo van 11.00 tot 17.00 uur. Boekingen groepsbezoek, excursies en rondleidingen: T 078-6326820 of [email protected]


 

Click here to revoke the Cookie consent