Maar liefst driekwart van de scholen geeft aan simpelweg geen geschikte leraren te kunnen vinden voor vacatures en daarom onbevoegd personeel voor de klas te zetten. Het gaat dan vooral om de tekortvakken, zoals wiskunde en technisch beroepsgerichte vakken. Ook vacatures voor (hele) kleine aanstellingen blijken haast onmogelijk om op te vullen. Deze aanstellingen zijn onaantrekkelijk voor nieuwe, bevoegde docenten, zegt bijna 80% van de onderzochte scholen.
Scholen kiezen er vaak voor om een docent voor de klas te zetten die weliswaar bevoegd is, maar in een ander vak. De docent werkt bijvoorbeeld al jaren op de school, zit misschien tegen de pensioenleeftijd aan, en wil het vak er wel bij doen. Dit ‘type’ onbevoegd lesgeven komt het meeste voor onder de onderzochte scholen (62%).
Nu is het wettelijk toegestaan om onbevoegde docenten tijdelijk aan te stellen als er geen geschikte en bevoegde docent te vinden blijkt. Maar soms veranderen tijdelijke constructies in een langdurige aanstelling, ziet de inspectie, en dat mag niet. De school kan dit voorkomen door alsnog een bevoegde docent te vinden óf door de tijdelijke kracht zijn of haar bevoegdheid te laten behalen.
Maar de wet hierin volgen gaat niet altijd van harte. Zo is het combineren van lesgeven met een opleiding voor docenten erg zwaar volgens schoolleiders. De lerarenopleidingen zijn bovendien niet altijd even flexibel: docenten krijgen weinig vrijstellingen en lesdagen overlappen met werktijden. Ook zien scholen niet altijd wat er mis is met een bekwame, maar onbevoegde docent voor de klas: als de docent goede resultaten behaalt en over ruime leservaring beschikt, waarom dan tijd en energie steken in het zoeken van een nieuwe?
Toch ziet de inspectie dat verreweg de meeste scholen zich inspannen om onbevoegd lesgeven te voorkomen. Een volgende stap voor scholen is volgens de inspectie om een strategisch HRM-beleid te formuleren, met daarin speciale aandacht voor de scholing van personeel.
Vmbo: extra kwetsbaar
Vooral bij de onderzochte vmbo-scholen lopen veel onbevoegde leraren rond. Deels is dit een bijwerking van schoolbeleid: veel scholen willen graag dat hun leerlingen zo veel mogelijk van eenzelfde docent les krijgen. Ze zetten hiervoor vaak pabogediplomeerden in, die immers een brede achtergrond hebben, ook al missen ze een juiste bevoegdheid. Sinds vorig jaar bestaat er echter een aanvullende opleiding voor precies deze groep docenten. Deelnemers kunnen kiezen voor een ‘opscholingstraject’, waarmee ze een beperkte bevoegdheid ‘groepsleerkracht vmbo onderbouw basis/kader’ kunnen behalen, of voor een vakgericht opleidingstraject, dat leidt tot een volledige tweedegraads bevoegdheid voor het betreffende schoolvak.
Sommige critici zeggen dat we af moeten van de eis van bevoegd lesgeven. Het zou een nodeloze, bureaucratische hindernis zijn. Maar de inspectie is juist een voorstander van het bevoegdhedensysteem: ‘De lerarenopleiding is de belangrijkste 
minimumwaarborg voor een goede leraar.’
Wel pleit de inspectie voor meer flexibiliteit. Zo zou het goed kunnen zijn als bevoegde docenten ‘breder inzetbaar of bevoegd worden’, schrijft de inspectie. Ook zouden lerarenopleiding misschien meer ‘modulair’ kunnen werken, waarbij de pedagogische en didactische basis is losgekoppeld van de vakspecialisatie (en het gemakkelijker is voor studenten om bijvoorbeeld alleen de vakspecialisatie te doen).
Daarnaast noemt de inspectie ‘specialisatie van docenttaken’, iets wat scholen zelf kunnen oppakken als ze willen. Hierbij laat je sommige docenten zich bijvoorbeeld meer richten op de leerlingbegeleiding, terwijl andere docenten zich specifiek richten op de vakkennis en -ontwikkeling.
Ook imagoverbetering zou natuurlijk helpen, schrijft de inspectie. Hoe populairder het beroep, hoe meer studenten die staan te springen om hun papieren te halen en hoe meer goede kandidaten tijdens de sollicitatieprocedures.
Inspectie van het Onderwijs (2017), Risicoscholen onbevoegd lesgeven. De knelpunten van scholen met veel onbevoegd gegeven lessen. Schooljaar 2015/2016-2016/2017. Den Haag: OCW.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
