Hoe gemotiveerder leerlingen zijn, des te beter ze presteren, is vaak de gedachte. Bovendien wordt motivatie vaak beschouwd als kenmerk van hoogbegaafdheid. Bij de selectie van leerlingen voor vwo-plusprogramma’s kijken scholen daarom naast scores op een eindtoets, zoals Cito, en een intelligentietest, zoals de NIO, vaak ook naar leermotivatie. Toch blijken er nauwelijks verschillen in motivatie tussen reguliere vwo’ers en leerlingen die een vwo-plusprogramma volgen. En van de 5% meest begaafde vwo’ers (afgemeten aan hun Cito- of NIO-score) haalt ruim een kwart het vwo niet binnen zes jaar.
Om de motivatie van leerlingen te stimuleren hebben wij een pedagogisch-didactische interventie ontworpen, gebaseerd op twee belangrijke motivatietheorieën: de zelfdeterminatietheorie van Deci en Ryan, en de doeloriëntatietheorie (achievement goal theory van onder anderen Pintrich en Senko). De eerste gaat ervan uit dat een leerling met intrinsieke motivatie de hoogste graad van autonomie heeft bereikt. Volgens de tweede theorie ontwikkelt een leerling zijn capaciteiten om uiteindelijk een taak te beheersen.
Aan ons onderzoek deden drie vo-scholen mee. Een onderwijskundige trainde de docenten van de kernvakken Nederlands, Engels en wiskunde, en gaf instructies, bijvoorbeeld: richt je op leerstrategieën en niet op capaciteiten, beschouw fouten expliciet als leermomenten, en waardeer inzet en progressie van de individuele leerling, ongeacht zijn prestatieniveau of talent. De onderzochte leerlingen waren reguliere vwo’ers en vwo-plusleerlingen in het tweede leerjaar. Ze gebruikten een digitaal portfolio om hun focus op het leerproces te versterken en hun vorderingen vast te leggen. Voor en na het onderzoek hebben we hun motivatie gemeten met een leermotivatietest en een empowermentvragenlijst.
De vwo- en vwo-plusleerlingen die de motivatie-interventie kregen en de vwo-plusleerlingen die deze niet kregen, bleken niet te verschillen in hun mate van empowerment, leermotivatie, zelfvertrouwen en doorzettingsvermogen. Er waren geen verschillen tussen de drie groepen, en alle leerlingen waren even gemotiveerd als ervoor. We moeten dus concluderen dat de interventie geen sterker gemotiveerde leerlingen heeft opgeleverd.
De vraag is: waar ligt het aan dat we geen effect hebben gevonden? Zou het kunnen dat leraren de interventie toch verschillend hebben aangepakt? Om dit na te gaan hebben we onder de docenten een vragenlijst afgenomen. Daaruit bleek inderdaad een verschil in aanpak op een paar aspecten, zoals ‘Ik richt de aandacht op het leerproces van de leerlingen’ en ‘Ik differentieer naar capaciteit en leerstijl van leerlingen’. Dit duidt erop dat we de groepen met en zonder interventie niet sterk genoeg van elkaar hebben kunnen onderscheiden.
Verder blijken er factoren te zijn die dwars door ons onderzoek heen lopen. Recent onderzoek onder basisschoolleerlingen naar het verband tussen intrinsieke motivatie en prestaties maakt aannemelijk dat het prestatieniveau de motivatie beïnvloedt, en niet andersom, zoals doorgaans wordt aangenomen. Daarnaast is het werkgeheugen onderbelicht: hoe valide is het onderscheid tussen reguliere vwo- en vwo-plusleerlingen op deze factor? Onderpresteren moeten we misschien niet in onvoldoende motivatie zoeken, maar in een beperkt werkgeheugen en in, mede daardoor, tegenvallende eerdere prestaties.
Iris Breetvelt en Joost Meijer, m.m.v. Esther de Boer, Bevordering van motivatie bij leerlingen in VWO-plus arrangementen of excellentieprogramma’s in het VO. NRO kortlopend onderwijsonderzoek, rapport 960. Kohnstamm Instituut, 2016.
Dit artikel verscheen in Didactief, september 2017.
1 NRO-pagina van het onderzoek
1 Motivatie, het ongelijk van Ryan en Deci
2 Wat weten we over motiveren?
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
