Onderzoek

'Leerlingen komen met meer plezier naar de les'

‘Guten Morgen, meine Herren,’ begroet mevrouw Fein de eerste leerlingen die binnen schuifelen. ‘Guten Morgen,’ antwoorden de jongens - spijkerbroek, capuchontrui, gympies -. Kort daarna komen ook de andere leerlingen zachtjes kletsend binnen. Even daarvoor heeft de docent het bovenraam opengezet, de computer opgestart en op het digitale schoolbord is een Duitse tekst verschenen over een boekenbeurs, die mevrouw Fein zelf geschreven heeft. ‘De woordjes uit de leergang die ze moesten leren, heb ik verwerkt in dit verhaal. Zo komen ze die woorden tegen in een context.’ Straks gaan de leerlingen zelfstandig de tekst vertalen.

Minder populair
We bevinden ons in lokaal 313, op de derde verdieping van scholengemeenschap Het Schoter in Haarlem. Deze school deed zes jaar geleden mee met het LinQ project. Met als doel het op een hoger plan tillen van het onderwijs in Duits. ‘We merkten dat Duits minder populair werd. Minder kinderen kozen het als profielvak,’ licht docente Heike Fein (52) toe. ‘We wilden Duits een flinke boost geven en het vak weer op de kaart zetten.’ Toen het LinQ project op hun pad kwam grepen ze dit met beide handen aan. De hele sectie Duits deed mee. ‘We kregen goede scholing. Onze kennis is nu helemaal up to date. En we leerden hoe we zelf materialen konden ontwikkelen om de methodelessen te ondersteunen en leuker te maken.’ De door mevrouw Fein zelfgeschreven tekst over een boekenbeurs is daar een voorbeeld van.

Muttersprachlerin
De leerlingen zoeken een plaats. Ze mogen zitten waar ze willen. ‘Dat kan bij 6 VWO.’ Alle jongens gaan aan de linkerkant bij elkaar zitten. Alle meiden zoeken een tafel aan de rechterkant. ‘Nehmt bitte eure Schreibhefte und einen Stift,’ verzoekt mevrouw Fein. De leerlingen pakken braaf hun schrift en pen, en gaan na een korte uitleg aan de slag met de vertaling. Het is nu muisstil in het eenvoudig ingerichte lokaal. Hier geen felle posters of overvolle vensterbanken. Het enige wat je hoort, is het driftige getik van pennen en op de achtergrond het geruis van auto’s die langs de school rijden.
Aan het LinQ project deelnemende scholen hebben docenten aangetrokken die uit het land zelf komen. Fein is ook een Muttersprachlerin. Vijfentwintig jaar geleden kwam ze, toen nog fysiotherapeute, vanuit het West-Duitse Koblenz, voor de liefde naar Nederland. Hoewel ze prima Nederlands spreekt, is de voertaal in haar lessen altijd Duits.

Denken, delen, uitwisselen
Leerling Daan Butterman (16), die met zijn klas, 5 VWO, het uur hierna les krijgt van mevrouw Fein, is hier zeer tevreden over: ‘Van een Duitse leer je de taal het beste. Zij zal geen fouten maken en ze heeft geen accent.’ Maar begrijp je de uitleg wel als deze helemaal in het Duits is? Daan: ‘In het begin was dat lastig, maar nu versta ik over het algemeen alles. En als ik een woord niet ken, dan vraag ik het gewoon.’
‘Time out’, spreekt Mevrouw Fein haar klas toe als de tijd voor het vertalen om is. ‘Wenn ihr nicht fertig seid, ist das kein Problem.’ De leerlingen bespreken hun vertaling nu met een klasgenoot. Woorden die ze beiden niet kennen proberen ze samen op te maken uit de context. ‘Noch eine Minute,’ zegt mevrouw Fein na een poosje. Tot slot wordt de vertaling klassikaal nagekeken. Om de beurt mogen de leerlingen een zin oplezen. De werkvorm die de docente hanteert is: ‘denken, delen, uitwisselen.’
Dit doet ze ook bij het volgende onderdeel: vragen beantwoorden na het zien van een filmpje. De leerlingen kijken naar een filmpje op YouTube: een auteur, een bezoeker en een verslaggever die aanwezig zijn op een boekenbeurs in Duitsland, beantwoorden vragen over jeugdliteratuur. Aandachtig, op hun ellenbogen steunend, kijken en luisteren de leerlingen van 6 VWO naar de interviews. Na afloop beantwoorden ze de vragen. Eerst individueel (denken), daarna bespreken ze het met een klasgenoot (delen) en tot slot geven de leerlingen in vloeiend Duits klassikaal de antwoorden (uitwisselen).

Lokale kranten
Het gebruik van YouTube-filmpjes en zelfgemaakte lessen is een van de grote verschillen tussen het onderwijs nu en vroeger op Het Schoter. 'De lessen zijn veel aantrekkelijker geworden,' vertelt Fein. 'Leerlingen komen met meer plezier naar de les.' Een ander voorbeeld van zelfgemaakte lessen is het 'Lokale kranten project'. Leerlingen lezen, zes weken lang, online lokale Duitse kranten, zoals de Aachener Zeitung en de Rhein Zeitung. Ze vatten de gelezen artikelen in het Duits samen, en maken er een woordenlijst bij met de woorden die ze moeilijk vonden en de vertaling. Vervolgens geven ze voor de klas een presentatie over de krant. Wat is de doelgroep? Wat voor soort stukken schrijven ze? Voor de laatste opdracht kruipen de scholieren in de huid van een reporter en schrijven zelf een artikel voor 'hun' krant. Daan vond dit heel leerzaam om te doen. 'Ik merk dat mijn Duits na dit project vooruit is gegaan. We gingen deze zomer naar Duitsland op vakantie en ik kan de mensen daar nu echt beter verstaan.'

Goed op je CV
LinQ scholen als Het Schoter bieden hun leerlingen ook de mogelijkheid een Goethe-certificaat (zie kader) te halen. Dit is een internationaal erkend diploma dat een leven lang geldig is en van waarde kan zijn bij het vinden van een stageplaats of baan. Fein geeft eerlijkheidshalve toe dat, tot nu toe, er geen leerlingen zijn die dit certificaat behaald hebben: 'We hebben het meer keren opgestart, maar voor veel leerlingen bleken de twee uur per week extra les toch moeilijk op te brengen.' Maar dit jaar starten ze opnieuw met een klein groepje enthousiastelingen. Daan is een van hen: 'Ik wil misschien economie gaan studeren. Dan is Duits belangrijk, omdat Duitsland een belangrijke handelspartner van Nederland is. En het staat gewoon goed op je CV.'
De bel gaat en de les is afgelopen. 'Macht eure Hausaufgaben. Sie stehen schon in der Magister-Agenda,' geeft mevrouw Fein haar leerlingen mee.

Het LinQ-project
Sinds 2005 kunnen middelbare scholen die hun Duitse onderwijs willen versterken deelnemen aan het LinQ project. Onder begeleiding van het Europees Platform worden docenten een schooljaar lang geholpen bij het invoeren van de LinQ-principes zoals: de doeltaal als voertaal, activerende werkvormen, native-speakers, meer aandacht voor land en cultuur en leerlingen de mogelijkheid bieden het Goethe-certificaat te halen. Ook krijgen zij ondersteuning bij het zelf ontwikkelen van lesmaterialen en krijgen zij scholing in de laatste ontwikkelingen op hun vakgebied.
 

Het Goethe-certificaat
LinQ scholen bieden hun leerlingen de mogelijkheid een Goethe-certificaat te halen: een internationaal erkend diploma, los van het curriculum, dat bestaat op verschillende niveaus van het Europees Referentiekader voor Moderne Vreemde Talen. Op Het Schoter is dit tot op heden nog niet goed van de grond gekomen, maar op 90 andere scholen (2.000 leerlingen) hebben ambitieuze leerlingen dit diploma al wel gehaald. Zo ook het Teylingen College Leeuwenhorst in Noordwijkerhout. Eind vorig jaar behaalden bijna negentig leerlingen uit de 3e en 5e klassen het certificaat. De school biedt al sinds 2007 leerlingen uit boven- en onderbouwklassen de mogelijkheid het Goethe-certificaat te behalen. In samenwerking met het Goethe-Instituut Amsterdam, dé instelling ter bevordering van de Duitse taal en cultuur in Nederland, werden de leerlingen tijdens trainingsmiddagen door docenten op het taalexamen voorbereid. En met succes: op de certificaten van de meeste deelnemers staat als eindcijfer minimaal een gut en bij 36 leerlingen zelfs het hoogst haalbare resultaat: sehr gut.

Dit artikel is verschenen in de Didactief-special Duits (januari 2015). Deze special is gemaakt in opdracht en met een financiële bijdrage van Goethe-instituut, Duitsland Instituut Amsterdam, Nationaal Congres Duits, AG Deutsch macht Spaß, EP-Nuffic, Levende Talen en Alumniportal Deutschland.