Floris (17) zit voor het vijfde jaar op de vmbo-locatie Potskampstraat van het Twents Carmel College. Niet omdat hij is blijven zitten, maar juist omdat hij het heel goed doet. Floris is een 'opstromer' en wil naast zijn bbl(basisberoepsgerichte leerweg)- ook een kbl (kaderberoepsgerichte leerweg)-diploma behalen. Daarmee kan hij vervolgens een mbo-opleiding grafische vormgeving doen. 'We willen leerlingen die meer willen en kunnen, kansen geven. Tegenwoordig kan dat,' vertelt Tonnie Franke, plaatsvervangend directeur van de locatie Potskampstraat, een streekschool in Oldenzaal met ongeveer veertienhonderd vmbo-leerlingen.
Keuzevrijheid is een belangrijk kenmerk van het nieuwe beroepsgerichte vmbo-onderwijs, benadrukt Franke. 'Voorheen kozen leerlingen één van de zestien afdelingen en dat was het dan. Ze kozen bijvoorbeeld "schilderen" en kregen een volledig uitgestippeld bovenbouwprogramma, twee jaar lang.'
Maar dat is niet meer van deze tijd, zegt ook Alfons Koopman. Hij is leraar bouwtechniek op de locatie Potskampstraat en heeft de leerlingenpopulatie de laatste drie decennia sterk zien veranderen. 'De jeugd van tegenwoordig wil graag een bredere opleiding. Eerst veel ervaringen opdoen en niet zich al in het eerste jaar vastleggen.'
De school is een van de pilotscholen binnen het landelijke project Vernieuwing beroepsgerichte programma's in het vmbo dat in 2011 van start ging. Naast meer keuzevrijheid voor leerlingen omvatten de ambities overzichtelijker programma's en een betere aansluiting op de beroepswerkelijkheid en het mbo.
Arrangementen
'Onze school was al jaren bezig om het onderwijs leerlinggerichter te maken,' zegt Franke. 'Dus onderwijs dat beter aansluit op individuele wensen en interesses.' Met de start van het project in 2011 besloot de school het onderwijs voor alle afdelingen in één keer om te gooien. Sindsdien kiezen leerlingen in het derde leerjaar een 'arrangement', een verzameling keuzevakken. Franke: 'De school stelt de arrangementen samen. Alle relevante keuzevakken wat betreft vervolgtrajecten zetten we bij elkaar. Vervolgens kiest de leerling voor één van deze pakketten.' Zo zijn er binnen het profiel Bouw, Woning en Interieur (BWI) inmiddels vier arrangementen mogelijk: Bouwproces en maatvoeren, Bouwen vanaf de fundering, Meubel en interieur, en Design en decoratie. Stef (16) volgt Design en decoratie, een richting die in totaal zes leerlingen telt. Met zijn medeleerlingen gaat Stef drie ochtenden per week aan de slag op het 'BWI-plein', een enorme lesruimte waar gelijktijdig drie andere arrangementen plaatsvinden. Twee leraren lopen ondertussen rond en geven feedback.
'Hartstikke leuk,' zegt Stef. Inmiddels weet hij onder meer hoe je lak op een metalen ondergrond spuit. 'Je kunt zelf kiezen welke kleuren je gebruikt, hoe je werkt. Er is veel variatie.' Na het vmbo wil Stef 'verder met schilderen'. Floris, die een toekomst in de grafische vormgeving ambieert, zit ook bij Design en decoratie goed op zijn plek. 'Je leert hier ook ontwerpen.'
Grip
Franke is tevreden over de vernieuwingen binnen zijn school. 'Het vmbo is bedoeld om leerlingen te laten ontdekken waar ze goed in zijn, wat ze leuk vinden. Deze aanpak past daar goed bij. In de oude aanpak was er minder ruimte voor eigen interesses van leerlingen: het programma stond vast.
Nu ondersteunen we leerlingen in hun keuzes. Maar we bieden ook overzicht: er zijn duidelijk onderscheiden arrangementen binnen elk profiel. We geven leerlingen, ouders en vervolgopleidingen goed zicht op wat er mogelijk is met een traject.' De 'voorselectie' van keuzevakken via de arrangementen zorgt er bovendien voor dat het onderwijs organiseerbaar blijft. 'Het nieuwe vmbo heeft straks meer dan honderd keuzevakken. Als leerlingen hieruit konden kiezen, zou de roostering vastlopen. Maar door de constructie met arrangementen is het goed te doen.'
Nieuwe docentrol
Maar de school is er nog niet, ziet Franke ook. 'Op de huidige grote pleinen werken meerdere collega's samen en verzorgen de lessen: in elke hoek zijn groepjes leerlingen bezig. Soms gaat het in totaal om wel vijftig leerlingen. Hoe zorg je dan voor rust en orde? Dat is nog best een zoektocht. Voor we daar de juiste formule in hebben gevonden, zijn we een aantal jaren verder.'
Bovendien moeten de leraren, vaak twee of drie per plein, hun aandacht meer verdelen dan in een leslokaal, geeft Koopman aan. 'Onderwijs aan meer groepen tegelijkertijd is soms lastig. Je bent niet altijd beschikbaar. Leerlingen moeten soms even op je wachten. Of bij elkaar te rade gaan.'
Ook lijkt er minder ruimte voor diepgang, zeggen Franke en Koopman. Eerst kon een leraar bijvoorbeeld het volle lesuur uitleg geven over metaalbewerking aan één groep, nu moet hij in hetzelfde uur vaker uitleg geven aan meer groepen. Het is volgens Franke en Koopman de prijs voor meer keuzevrijheid. Franke: 'Als we in lokaaltjes waren blijven werken, hadden leerlingen nooit zo veel keuzemogelijkheden gehad. Leerlingen van nu willen vooral verbreding en dat willen we ze ook bieden.'
Punt op de horizon
Uiteindelijk wegen de voordelen op tegen de nadelen: door de extra keuzeruimte past het onderwijs van de locatie Potskampstraat beter bij deze tijd, zeggen Franke en Koopman. 'We kunnen kleine groepen leerlingen onderwijs bieden in een richting die ze zelf hebben gekozen. Dat is winst. We merken dat leerlingen enthousiaster zijn.'
Ondertussen blijft de school ambitieus. Zo hoopt Franke in de toekomst ook profieloverstijgende arrangementen aan te kunnen bieden, zoals een arrangement 'Administratie' voor BWI-leerlingen. 'Ook voor deze leerlingen kan het immers zinvol zijn om iets te weten van administratie.'
Voor alle vmbo-scholen die nog aarzelen om zichzelf te vernieuwen, heeft Franke één advies: 'Wacht niet langer. Je had gisteren al begonnen kunnen zijn. Ga samen met de schoolleiding rond de tafel en stel de vraag: wat willen we? En dan: hoe geven we onze wensen handen en voeten? Dan komen er vanzelf ideeën, over de inrichting van het gebouw, over leermiddelen en bevoegdheden. Het belangrijkste is dat je weet wat je wilt bereiken.'
Eenvoudiger en actueler
Eind 2011 ging het landelijke project Vernieuwing beroepsgerichte programma's in het vmbo van start. Maar liefst 48 pilotscholen sloten zich aan. Zij werken aan overzichtelijkere programma's die beter aansluiten op de beroepswerkelijkheid en tegelijkertijd leerlingen meer ruimte geven voor verbreding middels keuzevakken. Een belangrijk onderdeel is het herinrichten van de examenprogramma's: de leerlijnen moeten helder van elkaar onderscheiden zijn en goed te organiseren. Ook moeten de programma's duidelijk aansluiten op het mbo. Vanaf 2016 zullen alle leerlingen binnen beroepsgerichte vmbo-programma's instromen in het nieuwe vmbo.
Meer info: http://vernieuwingvmbo.nl
Tekst Winnifred Jelier
Beeld De Beeldredaktie
Dit artikel is onderdeel van de Didactief-special Hallo nieuw vmbo (januari-februari 2016). Deze special is gemaakt in opdracht en met financiële bijdrage van Stichting Platforms VMBO.
16 februari 2016
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
