Dokterszoon Pestalozzi kwam ter wereld in Zürich als tweede van drie kinderen. Zijn vader overleed toen hij pas zes was, en zijn moeder hield het gezin alleen draaiende. De kleine Johann bracht de zomers door bij zijn grootvader, net buiten de stad, die hem meenam naar lokale schooltjes waar arbeiderskinderen onderwezen werden. Pestalozzi ontdekte door deze uitstapjes wat de gevolgen waren van kinderarbeid, en zag hoe ernstig het onderwijs tekortschoot dat deze kinderen kregen – en dat schril afstak bij de gymnasiumopleiding die hij zelf genoot. Deze ervaring zou grote invloed hebben op zijn latere leven.
Net als zijn opa wilde Johann priester worden, dus hij schreef zich in voor de studie theologie. Tijdens zijn jonge jaren las hij Rousseau en had hij revolutionaire ideeën over de maatschappij. Een mogelijke loopbaan in de politiek kon hij echter wel vergeten toen hij wegens medeplichtigheid aan de ontsnapping van een revolutionaire kameraad drie nachten moest brommen.
Pestalozzi liet zich niet uit het veld slaan en koos een nieuw pad: hij werd boer. Nadat hij een jaar in de leer was geweest bij een kennis die onbruikbare grond tot een succesvolle boerderij had getransformeerd, leende hij startkapitaal van de bank, kocht een lap grond buiten Zürich en bouwde zijn huis Neuhof. Succes bleef echter uit. De bank eiste haar geld terug. Ook een spinnerij die de onervaren landbouwer installeerde, mocht niet baten. Pestalozzi tuimelde in de schulden.
Weer moest hij het over een andere boeg gooien. De Zwitser besloot in Neuhof een opvangcentrum voor arme kinderen te stichten. Goedbedoeld, maar ook dit initiatief kende geen voorspoed wegens Pestalozzi’s karige organisatievermogens.
Doorzetter Pestalozzi publiceerde in de jaren die volgden verschillende werken over onderwijs en opvoeding, en na de eeuwwisseling probeerde hij het toch maar weer eens in de praktijk. Hij werkte op verschillende scholen en bleef ten slotte twintig jaar plakken in Yverdon. Maar ruzies met collega’s verpesten zijn werkplezier, en in 1825 keerde hij terug naar Neuhof waar hij de laatste jaren van zijn leven sleet.
In zijn pedagogiek richtte Pestalozzi zich op het gewone volk. Hij vond dat kinderen niet alleen moesten leren door woorden op papier, maar vooral door gewoon te dóen. Naast meer intellectuele bagage moest opvoeding ook leiden tot een balans tussen hoofd, handen en hart. In plaats van kinderen de antwoorden uit het hoofd te laten leren, moesten ze zelf op zoek naar de juiste conclusies, op hun eigen manier. Van deze revolutionaire en individualistische ideeën zien we de invloed nog altijd terug.
Zijn onconventionele opvattingen blijken uit de herinneringen van een jonge leerling, die beschrijft hoe Pestalozzi in een nonchalant overhemd (dat voor een negentiende-eeuwer gelijk stond aan naaktlopen) wild in het lokaal heen en weer rende en ‘Aap! Aap!’ riep. Zo zie je maar: de wereld wordt vormgegeven door doorzetters die tegen de stroom in zwemmen.
Tekst: Anne Burgers
6 mei 2014
Lees alle artikelen uit deze serie in ons dossier Dode pedagogen.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
