Onderzoek

In de steek gelaten

Al meer dan 30 jaar is het lerarentekort een probleem in Nederland. Maar er is weinig tot geen onderzoek naar de basale vraag aan leraren: waarom heb jij je school verlaten? Onderzoeker Oumaima El Ghoulbzouri stelde deze vraag aan 18 basisschoolleraren. Die noemden niet werkdruk, maar ineffectief leiderschap als reden nummer één. ‘Ik voelde mij niet op mijn gemak en gewaardeerd als leraar. Ik kreeg het gevoel alleen les te moeten geven en me vooral niet te bemoeien met andere zaken op de school. Elke keer als ik met een idee kwam, werd het weggewuifd. [...] Ik miste een toegankelijke directeur,’ vertelde een leraar uit Utrecht, nadat hij de school had verlaten.

Meer dan de helft van de leraren die ze sprak, noemde ineffectief leiderschap als directe aanleiding voor vertrek. Binnen scholen uit zich dit bijvoorbeeld in te hoge verwachtingen die leiden tot meer werkdruk, niet luisteren naar de werknemers en instabiliteit in het team vanwege het schoolleiderstekort. Het resulteert in een omgeving waarin leraren zich niet gestimuleerd voelen. Sommigen voelden zich zelfs onveilig op school, en meldden discriminatie en intimidatie door de schoolleider: ‘Toen ik solliciteerde voor een school van dezelfde stichting, kwam ik er later achter dat mijn directeur dit achter mijn rug om heeft gesaboteerd,’ aldus een leraar uit Rotterdam.

Sommigen
voelden zich
zelfs onveilig

Autonomie, te veel maar ook te weinig, is een tweede reden om een school te verlaten. Zo vond een leraar uit Amersfoort dat zij te weinig zeggenschap had over curriculum, pedagogie en controle over de klas: ‘Ik kon niet altijd lesgeven zoals ik wilde. Er waren veel instructies van bovenaf. Een doorlopende leerlijn is belangrijk, maar als dat op een gegeven moment gaat over de stand van tafels of wat voor kaarten ik heb hangen in mijn lokaal… Dat neemt de vrijheid weg van hoe ik les wil geven.’ Andere leraren benadrukten juist dat zij te veel autonomie hadden; zij kregen naar eigen zeggen te weinig begeleiding bij het lesgeven.

Werkdruk

Een reden die al langer bekend is en veel genoemd wordt in de media is werkdruk. Wat opvalt in het onderzoek van El Ghoulbzouri is dat de werkdruk leraren te veel wordt op het moment dat zij denken leerlingen niet te kunnen helpen hoewel ze er ontzettend veel tijd in stoppen. Het is niet zozeer die ene extra taak die aanleiding is om weg te gaan, maar veel meer de mate van succes die de leraar ervaart: ‘Ik vond de werkdruk extreem zwaar. [...] Ik vond het problematisch dat ik altijd het gevoel had dat ik die dag hard had gewerkt en toch niet genoeg had gedaan omdat ik altijd naar huis ging met dat onbevredigende gevoel,’ vertelde een leraar uit Den Haag.

Gebrek aan professionele ontwikkeling, ten slotte, jaagt leraren ook weg. Ze missen mogelijkheden om zich binnen de school te ontwikkelen en te groeien. Opvallende afwezige in dit onderzoek naar redenen om de klas te verlaten is de administratieve werklast. Volgens de leraren die El Ghoulbzouri sprak, versterkte het bovenstaande redenen, maar was het geen directe aanleiding om de school te verlaten.

Natuurlijk kunnen er ook praktische redenen zijn voor vertrek. Dat gold voor twee mensen in het onderzoek: een onderwijsassistent die onbevoegd voor de klas stond en een hoger salaris wilde en een leraar voor wie de reisafstand te groot werd.
 

Oumaima El Ghoulbzouri, Understanding teacher shortages: Analysis of teachers’ reasons for leaving primary schooling in the Netherlands. Masterscriptie Autonomous University of Barcelona and University of Glasgow, 2022.

 Dit artikel verscheen in Didactief, april 2023.