Interview

In de biotoop van Jikkemien Kuypers

Op het digibord een foto van de gilets jaunes (gele hesjes, red.), die al weken protesteren in Frankrijk. Vet actueel én tegelijkertijd geschiedenis. ‘Dit doet denken aan de Franse Revolutie,’ begint geschiedenisleraar Jikkemien Kuypers (41) haar les op SG Newton, een school voor vmbo en mavo in Hoorn. De school werd in één klap ‘beroemd’ toen Kuypers in 2018 geschiedenisleraar van het jaar werd. Met de titel op zak benut ze het podium om haar vak en het vmbo positief op de kaart te zetten. De eisen die we aan vmbo’ers stellen, kunnen volgens haar flink omhoog. ‘Veel vmbo-leerlingen denken dat ze niet kunnen leren. Dat is ze thuis en/of op school verteld.’ Een treurig verhaal, waarin Kuypers weigert mee te gaan.

Het begint allemaal met vertrouwen. ‘Vertrouwen dat je je vmbo-leerling veel kan leren en dat ze in een klas zitten om elkaar te helpen.’ Ook discipline mag je van vmbo’ers vragen. Spullen vergeten? Onacceptabel. ‘Ze kunnen een feestje regelen, dan kunnen ze ook een boek meenemen.’ Iemand die zijn werkboek als prop uit zijn tas haalt, krijgt bij Kuypers een proefwerk in soortgelijke staat terug. Streng maar rechtvaardig, net als haar oude muziekleraar Pieter-Jan Olthoff op de Adriaan Roland Holstschool (vrijeschool, Bergen), aan wie ze nog regelmatig terugdenkt. ‘Hij liet ons, het schoolkoor, onmogelijke stukken zingen, zoals het Requiem van Mozart. Geen dirigent die dat aandurfde met een groep pubers. Hij deed het en het lukte hem.’

‘Ik probeer in mijn lessen duidelijk te maken dat wat nu gebeurt,
vaak te maken heeft met het verleden.’

Dare to discover

We zijn in Hoorn-Noord, een wijk tegen de Noord-Hollandse binnenstad aan. Het moderne gebouw valt nauwelijks op tussen de bedrijven in de buurt. Onder de naam SG Newton staat: Dare to discover! Door veel te kiezen, te doen en te ontdekken, zoals een nacht mee met een soldaat op bivak, leren leerlingen veel, zo luidt het motto van de school met ruim 930 leerlingen. Maar er wordt hier ook ‘gewoon’ lesgegeven.
Kuypers begint haar lessen altijd met actualiteit. Van nieuws over bijvoorbeeld de gele hesjes tot politieke kwesties in China. Op die manier ‘vangt’ ze de aandacht van haar leerlingen. Op het whiteboard lezen we verwachtingen: Wat gaan we doen? Hoeveel tijd kost het? Welke nieuwe woorden leren we? Wat wordt het huiswerk? Die structuur is essentieel volgens de geschiedenisleraar. ‘Maak je het losser, dan wordt lesgeven een stuk ingewikkelder. Maar ik wijk er heus ook wel eens vanaf hoor,’ relativeert ze. Voelt ze dat haar aanpak niet werkt, dan schakelt ze moeiteloos over op plan b. Een van Kuypers’ kernkwaliteiten, zo verwoordde juryvoorzitter Martine Gosselink (hoofd Geschiedenis Rijksmuseum, red.) tijdens de prijsuitreiking. ‘Jikkemien heeft een onuitputtelijk vakdidactisch arsenaal om leerlingen te bereiken. Ze krijgt het voor elkaar leerlingen zelfs te interesseren voor het meest abstracte onderwerp, staatsinrichting.’

Veel overleggen

21 leerlingen van mavo 4 zitten in groepjes bij elkaar. Op het digibord staan foto’s van grote leiders. Aan de klas de taak om aan te geven uit welk land ze komen, van welke politieke stroming ze zijn en in welk jaar ze regeerden of leefden. Na Stalin, Lenin en Troelstra, zegt een meisje: ‘U gaat te snel,’ waarop Kuypers nuchter antwoordt: ‘Sorry, we moeten even in de ankers.’ Enkele seconden later vervolgt ze haar ronde. ‘We zijn bij de laatste foto. Je mag nu even overleggen of het klopt wat je gedaan hebt.’ Rumoer en geroep vullen de ruimte. ‘Deze heeft geen baard,’ zegt iemand. ‘Wel hoor,’ zegt Kuypers die echt iedereen hoort en ziet.

‘Lieverd, ga rechtop
zitten. Ik geef ook
niet liggend les’

Achterin het lokaal hangt een jongen op tafel. ‘Heb je het moeilijk?’ vraagt Kuypers. ‘Ja, altijd.’ Kuypers lacht. ‘Lieverd, ik wil dat je rechtop gaat zitten. Ik geef ook niet liggend les.’ De jongen herpakt zich. Ondertussen kamt zijn buurvrouw haar lange haar. ‘Práchtig, maar doe nu je kam weg,’ zegt Kuypers onverstoorbaar. Op het digibord verschijnt een nieuwe werkvorm: Welk woord weg, die Kuypers ‘pikte’ van geschiedenisleraar Jan de Vries van het Liemers College (ook genomineerd als geschiedenisleraar van het jaar). ‘Er staan steeds drie begrippen op een rij, geef aan welke van de drie er niet bij hoort en waarom.’ Na afloop legt Kuypers uit: ‘Met deze werkvorm leren ze definities en kennis actief inzetten. Zo creëren ze meer context en kennis van het begrip.’

Dat Kuypers – vader fysiotherapeut en moeder verpleegkundige – ooit leraar zou worden, was ‘helemaal niet’ de bedoeling. Diep in haar hart wilde ze naar het conservatorium of de kleinkunstacademie, beroepen die in lijn lagen van de vrijeschool waar ze veertien jaar naartoe ging. ‘Toen ik eenmaal moest kiezen, riep het calvinistische meisje in mij: doe iets waarmee je geld kan verdienen. Het werd geschiedenis. Na haar eerste stage, ‘die afschuwelijk was met al die oude leraren en die grauwe lerarenkamer’, gaven de stages in het tweede en vierde jaar de doorslag. Toen wist ze: werken met kinderen is zó leuk.

‘Mijn vmbo’ers hebben humor, zijn open en reageren direct,
zonder te bedenken of het wel handig is wat ze zeggen.’

Spijkerbroek

Vooral voor vmbo- en mavo-leerlingen heeft Kuypers een zwak. ‘Ze hebben humor, zijn open en reageren direct, zonder te bedenken of het wel handig is wat ze zeggen.’ Neem Kuypers’ kleding. Draagt zij iets anders dan haar spijkerbroek, trui en spijkerjasje, dan kan ze de eerste tien minuten geen les geven. Maar het belangrijkst vindt Kuypers dat ze als leraar voor deze kinderen echt het verschil kan maken. ‘Op het vmbo is de uitdaging kinderen mee te krijgen die het vak niet zo leuk vinden. Daarom probeer ik in mijn lessen altijd duidelijk te maken dat wat nu gebeurt, vaak te maken heeft met het verleden.’ In dat verband baalt Kuypers dan ook van het vmbo-curriculum. ‘Het vak geschiedenis bestaat bij vmbo-basis en -kader na het eerste en tweede jaar niet meer. Omdat zij dat niet nodig zouden hebben voor hun toekomst. Maar dan achteraf wel gaan klagen dat (v)mbo’ers niet betrokken zijn. Onverstandig hoor.’

Kortom, er is nog genoeg werk aan de winkel voor ‘vmbo-missionaris’ Kuypers.  

Dit artikel verscheen in de rubriek De biotoop in Didactief, januari/februari 2019. 

Verder lezen

1 In de biotoop van Yvonne Klooster