Interview

In de biotoop van Hiltje Rookmaker

De ongelijkheid tussen kinderen van lager- en hogeropgeleide ouders groeit, waarschuwde de Onderwijsinspectie in 2016. Begin dit jaar kwam de VO-raad met een oplossing: middelbare scholen geven leerlingen na twee jaar een nieuw advies over het opleidingsniveau. Hé, lijkt dat niet op de droom van oud-minister Jos van Kemenade, die in 1975 de middenschool op de agenda zette? Alle leerlingen, uit alle sociale klassen en van mavo tot gymnasium, zouden tot hun zestiende naar dezelfde school gaan. Enkele tientallen scholen experimenteerden ermee, maar uiteindelijk sneuvelde het concept met de invoering van de basisvorming. Behalve op één school: de Leon van Gelder in Groningen heeft als laatste middenschool uit die jaren de tand des tijds doorstaan. Leerlingen met een vmbo-, havo- of vwo-advies zitten hier vier jaar lang in dezelfde klas. Ze krijgen de eerste drie jaar geen cijfers, maar een niveau-advies. Kinderen die sneller leren, krijgen na de klassikale uitleg andere lesstof en niemand blijft zitten.

‘Laatbloeiers hebben bij ons tijd zat’

‘Hier zitten leerlingen van 11 tot 17 jaar, van diverse pluimage. We werken vanuit erkende ongelijkheid, zeg ik altijd. Iedereen weet van elkaar: jij doet kader, jij doet vwo, en als je basis doet, ben je niet minder. Dat is volledig geaccepteerd.’ Aan het woord is Hiltje Rookmaker, sinds 2004 rector van de Leon van Gelder (vmbo en onderbouw havo/vwo) en van de Simon van Hasselt (leerwegondersteunend onderwijs). Vandaag is ze 190 kilometer zuidelijker neergestreken voor haar ‘hobby’: ze is ledenadviseur bij de VO-raad in Utrecht en helpt scholen om een professionele organisatie te worden. In de vergaderruimte vertelt ze over haar jeugd en de invloed die sommige leraren hadden op haar eigen schoolcarrière en onderwijsvisie.

Mentor

Rookmakers kinderjaren liggen in Petten, vlak bij de Hondsbossche Zeewering, en Groningen. Haar vader is arts, haar moeder maatschappelijk werkster. Op school krijgt ze het advies om huishoudonderwijs te gaan doen. Omdat ze dat niet ziet zitten, gaat ze praten op de mavo in Groningen, waar het gezin op dat moment woont. Op de mavo krijgt Rookmaker het voordeel van de twijfel, en al na de herfstvakantie hoort ze dat ze ‘fout’ zit en havo mag gaan doen. ‘Maar dat wilde ik niet. Ik zat op de mavo in een geweldige klas.’ Ze haalt haar diploma en stroomt alsnog door naar de havo, en gaat daarna naar de pabo en de Universiteit van Groningen (Onderwijskunde).

Gemene deler in al die jaren onderwijs: op elke school is wel een docent die Rookmaker ‘ziet’ en een aanpak bedenkt voor haar worsteling met taal door haar dyslexie. Op de middelbare school gaat ze vooruit nadat een leraar Nederlands voorstelt om elkaar Duitse, Engelse en Franse brieven te schrijven. ‘Het is de kracht van het persoonlijk maken van onderwijs. Ik ging me uitsloven en was bereid zelf wat te doen in plaats van te zitten en consumeren.’ Ook op de pabo is er één docent die Rookmaker helpt nadat ze drie keer is gezakt op de taaltoets. In plaats van haar van school te sturen geeft hij haar extra lessen Nederlands. ‘Dankzij deze leraren, die zich als een soort mentor over mij ontfermden, ben ik waar ik ben. Stel je bijvoorbeeld voor dat ik op de mavo niet was toegelaten. Dat moment is cruciaal geweest voor mijn loopbaan.’

De kansen die Rookmaker zelf kreeg, gunt zij ieder kind. ‘Daarom ben ik rector van deze school en sta ik ontzettend achter dit onderwijsconcept.’ En net als de leraren die haar vroeger opmerkten, neemt ook Rookmaker soms leerlingen onder haar hoede. ‘Kinderen die vastlopen in het systeem. Ik praat met hen en coach ze.’

Opstromen

Het middenschoolconcept op de Leon van Gelder blijkt succesvol. ‘Ik heb aan het einde van die vier jaar bijna geen basisberoepsgerichte leerlingen meer. Veel kinderen stromen op,’ zegt Rookmaker trots. Ze gelooft niet in vaste leercurves. ‘Sommige kinderen zien na de basisschool het licht, anderen blijven de eerste jaren hangen. Bij ons heeft dat geen consequenties voor laatbloeiers: tijd zat. De vaste klas zorgt ervoor dat iedereen in die vier jaar meekomt, ook de sociaal zwakkere leerlingen.’ Degenen met een vwo-advies doen het net zo goed: ‘Het gros zit op hetzelfde niveau als ze de school na vier jaar verlaten.’

Ook ouders zijn enthousiast, en niet alleen in Groningen. ‘We hebben leerlingen uit Assen, Bedum en Harkstede, en ik krijg regelmatig telefoontjes uit Apeldoorn en zelfs uit Amsterdam met de vraag: waar vind ik zo’n school bij mij in de regio?’

En de Onderwijsinspectie? ‘Die keurt ons goed. Sterker nog, we gaan op voor het predicaat Excellente Scholen. Nee, daar ben ik niet per se trots op. Want het plaatst je in een hokje en dat willen we juist niet. Toch doen we mee aan het traject, omdat het ertoe bijdraagt dat dit concept kan voortbestaan.’ De eindexamenklassen in het vmbo doen bijvoorbeeld niet mee met het centraal examen; de Leon van Gelder gebruikt vier eigen toetsen. ‘We hebben die vrijstelling van de inspectie, omdat we onze meerwaarde en kwaliteit kunnen aantonen.’

‘Cijferloos onderwijs is echt een verademing.’

Jezelf ontwikkelen staat centraal op de school. De leerlingen werken daarom naast de reguliere lessen vier jaar lang met dezelfde mentor aan verschillende projecten, over bijvoorbeeld de multiculturele samenleving, seksualiteit, voeding en milieu. Daarnaast is er veel aandacht voor de keuze voor een vervolgopleiding. De grootste verademing? ‘Het cijferloze onderwijs,’ vindt Rookmaker. ‘Geen bureaucratisch gedoe meer bij rapportvergaderingen over een paar tienden te veel of te weinig. Je voorkomt ermee dat leerlingen aan het eind van het schooljaar alleen nog bezig zijn met het minimale cijfer dat nodig is om op een magere 5,6 uit te komen. Dat is zo demotiverend. Leren moet áltijd ontwikkeling zijn.’

Met een flinke stapel dozen – toolkits voor de scholen – in haar armen loopt Rookmaker naar haar auto. Op naar UniC in Utrecht. ‘Ook een erg leuke, eigentijdse havo/vwo-school.’