‘Toen ik begon, in de jaren zeventig, werd er niet moeilijk over gedaan: een leerkracht die stond te zoenen met een leerling in het schoolcafé op vrijdag. Onze beoordeling nu van dit soort zaken staat diametraal tegenover hoe we toen dachten.’ In de loop van veertig jaar onderwijs heeft Hugo Dirksmeier het naar eigen zeggen minstens 25 keer meegemaakt: collega’s die een relatie kregen met een leerling. ‘Cupido is altijd in school, die kun je niet weren’, zegt de rector van het Haags Montessori Lyceum. ‘Er zijn nu eenmaal altijd leerlingen die hun docent opzoeken. Het draait vaak om aandacht, macht, geld, het is allemaal superspannend. Nu zouden we iedere ‘pedofiel’ het liefst oud-testamentisch gestenigd zien. Maar als historicus en uit ervaring weet ik dat onze opvattingen over seksualiteit tijdgebonden zijn. Daar komt bij: veertig jaar geleden bestonden mobieltjes nog niet, internet was niet uitgevonden, laat staan twitter.’ Er werd wel geroddeld, maar omdat men het allemaal niet zo erg vond en de media er niet mee aan de haal konden, was het nog niet zo traumatiserend, is zijn redenering.
Dirksmeiers school is geen uitzondering. Volgens het tv-programma Brandpunt dat ruim een jaar geleden 700 docenten ondervroeg over seks op school, heeft 36 procent van de docenten wel eens vermoed dat er wat aan de hand was tussen een collega en een leerling. Slechts 8 procent meldde dit ook daadwerkelijk aan leidinggevenden.
Als dat cijfer klopt, valt er nog een wereld te winnen. Want sinds 1999 geldt er een wettelijke meldplicht voor onderwijspersoneel bij het bevoegd gezag bij het vermoeden van een zedendelict. De omschrijving van een zedendelict is ruim: oneerbare voorstellen, webcamseks, tongzoenen, strelen van genitaliën en alle seksuele handelingen, sexy sms’en en msn’en. Maar zo’n meisje van 16 weet toch wat ze doet, zeggen betrokkenen soms. Dat kan zo zijn, maar seks met een minderjarige (jonger dan 18 jaar, artikel 1:233 van burgerlijk wetboek) mag niet en is binnen een machtsverhouding sowieso strafbaar, ook als het om een leerling van 18 jaar of ouder gaat. Zoals het Project Preventie Seksuele Intimidatie (PPSI) van het APS stelt: ‘Liefde is prachtig, maar er passen geen liefdes- en pedagogische relatie onder één dak. Leerlingen zijn leerplichtig en per definitie zijn de machtsverhoudingen daarmee ongelijk. Meisjes zijn vaak enorm gelukkig met de aandacht van zo’n leerkracht maar het mag dus gewoon niet.’ Maar als een leerling nu zelf het initiatief neemt? Dan moet de leraar wijzer zijn. Ook dan is hij of zij verantwoordelijk en aansprakelijk. En moet hij of zij dus wachten met zoenen tot na het examen en na de 18e verjaardag.
Een leraar op internet:
‘Voor de echte liefde van je leven heb je natuurlijk wel wat over. Dus je wacht tot na 't examen of je zoekt een andere baan.’
In 2006 werd Hugo Dirksmeier getipt door een moeder van een 16-jarige leerling. Haar dochter zou een relatie hebben met een docent van school. ‘Ik heb die leraar ontboden en gevraagd: klopt het? Toen het waar bleek, heb ik hem onmiddellijk op non-actief gezet.’
Hij lichtte schoolbestuur en collega’s in, ouders kregen een brief waarin stond dat de betrokkene wegens persoonlijke omstandigheden per direct de school verliet. De leraar nam zelf ontslag. ‘Het bestuur heeft ons niet gezegd dat we hem moesten ontslaan’, aldus Dirksmeier. Een dag na het ontslag probeerde de rector op advies van de vertrouwensinspecteur aangifte te doen bij de zedenpolitie. ‘Maar daar vonden ze het allemaal niet zo dramatisch, mede omdat de moeder noch het meisje aangifte deden, en besloten ze er een melding van te maken. Ik ben toen niet assertief genoeg geweest om toch aan te dringen op een aangifte. Daar heb ik wel spijt van gehad, want dat is me later van verschillende kanten verweten.’
In eerste instantie leek de zaak ‘netjes’ geregeld. In overleg met een jurist van het bestuur werd een regeling getroffen met de betreffende leraar. Hij kreeg 20.000 euro mee en een afscheidsfeestje in het Haagse café Greve. Dirksmeijer: ‘Deze man had tien à twaalf jaar op onze school gewerkt en had een spilfunctie gehad. Hij was afdelingsleider, we hadden hem opgenomen in de schoolleiding. Hij kwam bij mij en andere collega’s over de vloer. Hij had iets stoms gedaan, maar zijn vertrek was een groot verlies voor de school. Ik vind nog steeds dat we correct gehandeld hebben. Maar gezien de hufterigheid en de hetzerigheid die tegenwoordig rond dit soort zaken heerst, zou ik het nu heel anders doen.’
Met name de nieuwe media blijken een extra pijl te hebben toegevoegd aan Cupido’s koker. Verschillende docenten die ontslagen zijn vanwege een liefdesrelatie met een leerling blijken aanvankelijk contact te hebben gehad via e-mails, sms’jes en chatten. Sommige scholen verbieden om die reden hun docenten te facebooken met leerlingen.
Soms kan een relatie die is ontstaan met – op het oog – goede intenties en zonder bijbedoelingen uit de bocht vliegen. Op de website van het PPSI wordt bijvoorbeeld de zaak genoemd van een jongen van veertien jaar die door de goede invloed van zijn mentor en lerares helemaal zou zijn opgebloeid. Volgens zijn ouders was hij zelfstandiger en zelfverzekerder geworden. Helaas was de aandacht die zo goed voor hem was, wel uitgelopen op een seksuele relatie. Desondanks weigerden zij aangifte te doen. De lerares werd toch veroordeeld.
Hoe vaak pedagogische relaties uit de rails lopen, blijkt wie de website van het PPSI bekijkt. Een greep uit de casi: Godsdienstleraar veroordeeld voor seks met leerling in Apeldoorn, Lerares uit Bergen veroordeeld voor ontucht met 14-jarige, Rechter wijst ontslag ontuchtige leraar af en school moet vals beschuldigde docente niet betalen.
Scholen die het Cupido moeilijk willen maken, verbieden bijvoorbeeld alle seksueel getinte dansbewegingen op schoolfeesten. Op de site van het PPSI worden Christelijke Scholengemeenschap Calvijn en het Libanon Lyceum in Rotterdam geciteerd die dit ‘schuren’ of ‘daggeren’ (dansen door de geslachtsdelen tegen elkaar aan te wrijven) proberen uit te bannen. Op een klein aantal – meestal religieuze – scholen wordt ook seksueel getinte kleding verboden. Fijn, vinden sommige docenten, want: probeer maar eens om zo’n diep decolleté heen te kijken.
Dan is er nog een categorie scholen die een paard van Troje in huis blijken te hebben, een leraar die in zijn vorige baan weggestuurd is vanwege een seksuele relatie met een leerling. Dit overkwam een school in Spieringshoek een paar jaar geleden. Ze kreeg van de rechter geen toestemming de man te ontslaan. Nog steeds is de school niet gelukkig met de situatie, maar zij stelt desgevraagd: ‘Wij zijn blij dat we de kwestie achter ons hebben kunnen laten en vinden dat het niet in het belang is van de school of de betrokkenen dat wij aan een dergelijk artikel meewerken. Wij wensen dus ook op generlei wijze in het artikel te worden aangehaald.’
Een leerling op internet:
‘Ik ben dus heeeeeeeeeel erg verliefd en het wordt elke dag maar erger. Als ik haar zie voel ik me gewoon van de aardbodem verdwijnen en geraak ik in de wolken. Maar ja ze is mijn lerares...en ik heb het haar al verteld en weet dat het nooit wat kan worden.’
Hugo Dirksmeier wil er wel over praten. Omdat hij de kwestie belangrijk vindt en om andere scholen te waarschuwen. Zijn zaak uit 2006 kreeg namelijk een staartje. In november werd Dirksmeijer gebeld door een journalist van De Telegraaf die bovenstaande feiten wilde verifiëren. Zich van geen kwaad bewust bevestigde de rector ze telefonisch. ‘De volgende dag stond onze school op de voorpagina van De Telegraaf: “Gouden handdruk na seks met leerling”. Ik ben er jarenlang door achtervolgd. Google mijn naam en je vindt deze affaire. Geenstijl.nl liep meteen vol, ik kreeg hatemails en brieven met Shame on you in van die geknipte krantenletters. Zelfs toenmalig minister van Onderwijs Maria van der Hoeven bemoeide zich er mee en gelastte een nieuw onderzoek door de vertrouwensinspecteur. De moeder van het meisje deed alsnog aangifte. Het heeft allemaal maanden geduurd, maar uiteindelijk is de zaak door Justitie geseponeerd.’
Dirksmeier voelt zich nog steeds ‘meer verwant met het besluit dat hij zes jaar geleden nam’ (‘een financiële regeling volgens de kantonrechtersformule’ en een borrel met de collega’s), maar zegt ook: ‘Ik zou nu radicaal ontslaan en denken: pech! Want ik kan me niet veroorloven de school in een negatieve spiraal te laten raken. De repercussies waren te groot.’
Meer info: www.ppsi.nl
Klikken?
Sinds 1999 is onderwijspersoneel verplicht een vermoeden van een zedendelict bij de werkgever te melden. Wie dat niet doet, maakt zich schuldig aan plichtsverzuim. Een schoolreis of – feest zijn geen excuus voor lossere zeden. Een gering leeftijdsverschil is geen verzachtende omstandigheid. Net zo min als de plaats delict: ook wie een collega met een leerling aantreft in innige omhelzing in het bos, in het weekend, moet dat melden.
Meer info: www.ppsi.nl
In juni 2006 deed ze eindexamen, in de herfstvakantie erna kwam gymnastiekleraar Bart de Vries (39) zijn oud-leerling Mayke tegen in de kroeg. Ze raakten aan de praat, het klikte en ze wisselden telefoonnummers uit. Twee maanden later hadden ze verkering. Omdat ze beducht waren voor vervelende reacties over het grote leeftijdsverschil – hij 33, zij 17 – besloten ze hun relatie nog even geheim te houden.
Dat hadden ze beter niet kunnen doen. Ze werden gespot door oud-klasgenoten van Mayke die nog op school zaten. In no time gingen de roddels de school door: meneer de Vries zou het met leerlinges doen. “Tijdens een skikamp in februari 2007 kreeg ik die roddels voor het eerst te horen”, vertelt Bart. “Meisjes vonden het niet meer prettig dat ik ze les gaf. Ik ben toen na dat skikamp meteen naar de directeur gestapt en heb hem alles uitgelegd. Daarmee was voor de school de kous af. Maar natuurlijk bleven de verhalen opduiken. Altijd achter mijn rug, nooit rechtstreeks. Dan ging ik samen met de mentor van de betreffende leerlingen om de tafel zitten om te vertellen hoe de vork in de steel zat. En dat het om privézaken ging waar zij niets mee te maken hadden.”
Die tumultueuze periode duurde een half jaar. “Het was geen fijne tijd”, vertelt Bart. “Ik ben altijd een rustige jongen geweest. Type ideale schoonzoon zoals vrienden zeiden. En opeens stond ik volop in de picture. Dat vrat wel aan me.” Achteraf bekeken hadden ze beter meteen open kunnen zijn over hun relatie. “Maar we hebben er geen moment bij stilgestaan dat dit op school voor commotie zou zorgen. Dat is misschien naïef, want een oud-leerling en dan nog minderjarig ook, dat ligt natuurlijk gevoelig. Als niet ik, maar een vriend van mij een relatie met een minderjarig meisje zou hebben gehad, zou ik ook een mening klaar hebben. Maar ik ben niet over de schreef gegaan. Ik zou het nooit in mijn hoofd halen om een relatie met een leerling te beginnen.” Toen hij nog Maykes leraar en mentor was, heeft Bart dan ook geen seconde gedacht: leuk meisje. “Ik ben zelfs nog zo ouderwets dat ik vind dat je als leraar geen sms’jes naar leerlingen moet sturen. Sommige collega’s doen dat wel, maar ik houd daar niet van. Je moet afstand bewaren.”
Had hem vijf jaar geleden gevraagd of hij dat zou doen, een relatie beginnen met een jong meisje en hij had het stellig ontkend. “Blijkbaar is het liefde, anders had ik het mezelf niet toegestaan.” Inmiddels zijn Bart en Mayke getrouwd en hebben ze een zoontje van acht maanden.(Bea Ros)
Op verzoek van de geïnterviewden zijn de namen in deze paragraaf gefingeerd.
* Riika Pulkkinnen, De grens (Arbeiderspers, 2009)
Ook in het onderwijskundig zo voorbeeldige Finland komt het voor, getuige dit boek. De 16-jarige Mari is hopeloos verliefd op Julian, haar getrouwde leraar Fins. Er ontwikkelt zich een intense seksuele verhouding, waarin lust afgewisseld wordt met schaamte en schuldgevoelens.
* Jan Siebelink, Suezkade (De Bezige Bij, 2008)
Marc Cordesius, leraar Frans, vat op zijn eerste werkdag in het onderwijs een allesverterende, aanvankelijk aseksuele liefde op voor de briljante brugklasleerling Najoua. Hij zet haar op een voetstuk en heeft te laat door dat het meisje zichzelf bijna doodhongert. De liefde en het onderwijs worden Marc uiteindelijk fataal.
* Robert Anker, Hajar en Daan (Querido 2004)
Het motto uit de Westsidestory, de eigentijdse Romeo & Julia, maakt meteen duidelijk: anders dan in de andere voorbeelden gaat het in dit boek om Ware Liefde, en wel tussen geschiedenisleraar Daan Hollander en de Marokkaanse Hajar uit 5vwo. De relatie is niet alleen complex omdat hij leraar en zij leerling is, maar vooral vanwege het feit dat Hajar uitgehuwelijkt gaat worden.
* Tessa de Loo, Het rookoffer (Boekenweekgeschenk
Een van de weinige boeken waarin een lerares het aanlegt met een leerling. Barbara, lerares Frans (beetje cliche) wordt hopeloos verliefd op Guido. Barbara moet ontslag nemen.
* Jos Vandeloo, De Engelse les (Manteau 1980)
Phillipe moet bijles Engels volgen bij de 40-jarige Hélène Duparcq. De tegenzin verandert al snel in verliefdheid en het verbodene verhoogt de opwinding. Met desastreuze ontknoping.
* Shira Keller, M. (Podium, 2012)
Lees hier meer over het boek M..
Dit artikel verscheen in Didactief, april 2012.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
