Onderzoek

Genereer taal dankzij muzische expressie

In Didactief van april 2019 pleitten Erik Meester en Anna Bosman om van je meertalige klas een taalgemeenschap te maken door de leerlingen gesprekken te laten voeren over inhoudelijk uitdagende thema’s. Zij stelden dat geïsoleerde woordenschatoefeningen slechts beperkte positieve effecten hebben op de taalvaardigheid van leerlingen. Door taal als communicatiemiddel in te zetten, lijken leerlingen meer gemotiveerd om de schooltaal te leren en presteren ze beter voor spreektaken. Onderzoekers van de Hogeschool PXL ontwikkelden een project om de taalvaardigheid van leerlingen te stimuleren dankzij muzische expressie. Hun project (een samenwerking PXL-Music, PXL-MAD School of Arts en PXL-Education en La Haute Ecole de la Ville de Liège) heeft in september 2019 het Europees Talenlabel gewonnen.

Muzisch taalleren

Bij de opstart van de muzische activiteit reiken een muzikant, een illustrator en de aspirant-leraar een inspirerend thema aan, bijvoorbeeld een animatiefilmpje van Pixar en een stripverhaal van Guust Flater. De leraar stelt open vragen gericht op waarneming: ‘Wat zie je? Hoe zie je dat hij blij is? Waar is hij? Wat gebeurt er? Hoe zie je dat hij snel beweegt?’. Hij geeft meteen impulsen om het creatief proces te voeden: ‘Waaraan denk je als je dit ziet? Hoe kan je dit uitbeelden? Welk geluid hoort bij dit beeld?’. De leraar stimuleert leerlingen om het stripverhaal uit te beelden en er geluiden bij te verzinnen. Er wordt steeds een expliciete link gemaakt tussen beeld, muziek, drama en woord. De leerlingen gaan met deze voorbeelden aan de slag.

De open vragen komen terug tijdens de tussentijdse reflecties van het creatief proces: ‘Vertel je verhaal. Wat gebeurt er in je verhaal? Waar is hij? Hoe beweegt hij? Hoe zie je dat? Wat gebeurt er nog? Hoe ga je dat tekenen?’  De talige interactie wordt in een eerste fase ondersteund met de techniek hardop denkend voordoen. Meerdere opties worden verwoord in eenvoudige, korte zinnen en gevisualiseerd met verschillende schetsen, geluiden of bewegingen. De talige interactie heeft tevens als doel kinderen te laten reflecteren op mogelijke nieuwe muzische keuzes: ‘Welke klank hoort erbij? Zoek je een hoge of een lage klank? Wat voel je bij het geluid? Past dit bij het verhaal?’ Herhaling is tevens een kans om de taal te verankeren.

Wanneer de leerlingen hun verhaal presenteren aan de andere groepen komen de domeinen spreken, beeld, muziek en drama geïntegreerd aan bod. Ze gaan in een kring zitten, luisteren naar elkaars verhaal en geven feedback. Na de presentatie stelt de leraar dezelfde open vragen als tijdens de creatieve opdracht. Vervolgens worden ook vragen gesteld over het muzisch proces: ‘Hoe heb je dit aangepakt? Waarom deze keuze? Was iedereen het ermee eens? Wat was jouw rol?’
 

Muzische impulsen voeden het verhaal

Uit onderzoek blijkt dat de kinderen door de continue afwisseling tussen beeld, muziek en drama langer en dieper nadenken over het verhaal. In elke fase wordt hun persoonlijke verbeelding aangesproken. Ze dragen alternatieven aan met woord, beweging en geluid. Het tekenen nodigt uit tot nadenken over de tijdslijn. Drama is een mogelijkheid om te werken aan lichaamsexpressie, stemgebruik en taal, maar roept ook inhoudelijke nieuwe ideeën op voor het verhaal. De kinderen experimenten met hun stem en (vind)instrumenten om het geschikte geluid te componeren bij hun verhaal. Terwijl ze nadenken over dit geluid, herdenken ze hun verhaallijn. Het verhaal krijgt vorm dankzij verschillende muzische impulsen. En meer dan dat: de leerlingen genereren taal als gevolg van de creatieve processen.
 

Hartelijk dank aan onze studenten voor hun creatieve ideeën en volgehouden inzet: Leen Lambrechts (PXL-Education), Emma Nuchelmans (PXL-MAD) en Arnaud Soetens (PXL-Music)!  Dank aan de Nederlandse Taalunie voor de financiële ondersteuning van dit onderzoeksproject ‘ontwikkelingsgericht en muzisch taalonderwijs in meertalige basisscholen met schooltaal Nederlands’. Karen Reekmans is werkzaam bij PXL-Education, Dienne Bogaerts bij PXL-Music en Kris Nauwelaerts bij PXL-MAD School of Arts. De workshop storytelling die hier is genoemd werd beschreven in het boek Taalduiken en artisticuleren.
 

Referenties
- Reekmans, K., Henry, E. & Baeckeland, H. (2020). Taalduiken en artisticuleren, ontwikkelingsgericht en muzisch taalonderwijs in meertalige basisscholen. Hasselt: Hogeschool PXL i.s.m. la Haute Ecole de la Ville de Liège & Bal Spécial. Realisatie met de financiële steun van de Nederlandse Taalunie.
- Reekmans, K. (2020, april 11). Talig aan de slag met muzische impulsen: 3 tips. Opgehaald van PXL eXperts, het digitale magazine van PXL-Research & PXL-Congress op 11 april 2020.
 

Bibliografie

Capitaine, F., Chantraine, M., & Bosmans, C. (2018). Osez l'approche interactive. Wommelgem: De Boeck.

Coubergs, C., Struyven, K., Geyssens, E., & Engels, N. (2015). Het BKD-leer-krachtmodel: binnenklasdifferentiatie realiseren in de klas. Impuls, 151-159.

Crul, K. (2017). Zeppelin, didactiek voor muzische vorming. Kalmthout: Pelckmans.

Dewey, J. (2005). Art As Experience. New York: Penguin.

Europese Commissie (2005). Action Plan Promoting Language Learning and Linguistic Diversity 2004-2206. Brussel: EU Publications.

Kagan, S. (2010). Coöperatieve leerstrategieën. Research, principes en de praktische uitwerking. Vlissingen: Bazalt.

Kenny, A. and Morrissey, D. (2016) Exploring teacher-artist partnership as a model of CPD for supporting and enhancing arts education in Ireland: a research report. Dublin: DES and DAHRRGA.

Martens, L., & Van de Craen, P. (2017). Klaar voor CLIL - het CLIL-handboek voor Vlaanderen en Nederland. Leuven: Acco.

Meyer, O., Coyle, D., Halbach, A., Schuck, K., & Ting, T. (2015). A pluriliteracies approach to content and language integrated learning - mapping learner progressions in knowlegde construction and meaning-making. Language, Culture and Curriculum, 41-57.

Nederlands Taalunie. (2017). Iedereen taalcompetent! Visie op de rol, de positie en de inhoud van het onderwijs Nederlands in de 21ste eeuw. Den Haag: NTU.

Nightingale, R., & Safont, P. (2019). conversational Style and Early Academic Language Skills in CLIL and Non-CLIL Settings: A Multilingual Sociopragmatic Perspective. English Language Teaching, Vol. 12, N° 2, 37-56.

Pladevall-Ballester, E. (2018). A longitudinal study of primary school EFL learning motivation in CLIL and non-CLIL settings. Language teaching Research, 1-22.

Reekmans, K., Roden, C. & Nauwelaerts, K. (2017). Vertaalde verbeelding: muzische inspiratie voor taalstimulering in de meertalige klas. Antwerpen: Garant.

Schrijvers, M. (2019). Literatuurles: ga de dialoog aan. Didactief, 40-41.

van Heusden, B. & Gielen, P. (eds.) (2015). Art Education Beyond Art. Teaching Art in Times of Change. Antennae Series, nr. 16, Amsterdam: Valiz Uitgevers.

van Heusden, B. & Rass, A. & Tans, J. (eds.) (2016). Cultuur2. Basis voor Cultuuronderwijs. Assen: van Gorcum.