Onderzoek

Experimenteel theater

De metafoor die Jules Peschar gebruikt is mooi. Dat moet je hem nageven. Het oud-lid van de Evaluatie Commissie Passend Onderwijs, met gevoel voor drama: 'Passend onderwijs is als een toneelstuk dat straks in 152 theaters op even zoveel verschillende manieren zal worden opgevoerd. Binnen vijf jaar zal dat leiden tot rechtszaken. Let maar op.'

Als lid van de ECPO moest Peschar met zijn collega´s het beleid evalueren en adviseren op het gebied van passend onderwijs. De commissie produceerde verschillende kritische rapporten tot haar opheffing op 31 december 2013.

We spreken Peschar in het kader van onze terugblik op onderwijsbeleid sinds de commissie Dijsselbloem. Wat ziet de emeritus-hoogleraar onderwijssociologie als hij achterom kijkt? 'Het idee was destijds natuurlijk dat er draagvlak moest zijn voor onderwijsvernieuwing en zeggenschap over onderwijsdoelen. Daar is weinig van terechtgekomen.'

´Na Dijsselbloem beleed iedereen met de mond dat er meer autonomie moest komen voor leraren, maar in de machtsstructuren is sindsdien niets veranderd. De macht bleef bij de besturen.' Dat is volgens hem een kwestie van regie, of liever 'gebrek aan regie', bij de overheid. ´Onderwijs is een soort experimenteel toneel, waarbij de regisseur in de zaal zit en iedereen zelf mag zeggen hoe het stuk eruit gaat zien.´

Bij de eerste de beste onderwijsvernieuwing na Dijsselbloem - operatie passend onderwijs - geldt dat gebrek aan sturing op veel vlakken, aldus Peschar. 'Er zijn nu 152 samenwerkingsverbanden primair onderwijs gevormd die het moeten gaan doen. Maar wat dat het is, is onduidelijk.'

´De overheid zegt: de samenwerkingsverbanden weten wel wat goed is. Van te voren landelijk vastgelegde criteria ontbreken.´ Er klinkt ongeloof en verontwaardiging in Peschars stem. 'Zowel het Centraal Planbureau als de Algemene Rekenkamer hebben om die reden gezegd dat passend onderwijs niet te evalueren is. Ze zeggen eigenlijk: we kunnen er niks mee. Is het dan wel verstandig zo'n grote vernieuwingsoperatie door te zetten?'

'Evidence based' zou na Dijsselbloem een voorwaarde voor vernieuwing worden en de term echode nog een tijdje na. Maar er is niet aan voldaan bij passend onderwijs. Peschar: 'Er zijn op kleine schaal wat experimenten gedaan, maar die liepen af in december 2013. Toen was passend onderwijs al wettelijk vastgesteld. Bovendien waren dat experimenten waarvoor mensen zichzelf konden aanmelden, dus experimenteel onderzoek in technische zin is nooit gebeurd.'

Peschar is behoorlijk pessimistisch over passend onderwijs. Zoveel is duidelijk. En hij wijst als schuldige vooral naar de politiek en het ministerie. 'Het kabinet had de tien geboden van Dijsselbloem boven zijn bed moeten hangen. En toen het in gebreke bleef bij het handhaven van die leefregels, had het ministerie de bewindslieden daaraan moeten herinneren.' En dan: 'Op het moment dat OCW dat nalaat, is wat mij betreft de professionaliteit van zo'n departement in het geding. Een staatssecretaris moet toch kunnen vertrouwen op zijn ambtenaren?.'

De inspectie is nu bezig een nieuw toezichtskader te ontwikkelen voor het basisonderwijs. Kan dat geen soelaas bieden? Peschar reageert een beetje cynisch. '"Is bezig te ontwikkelen" ja. Maar de operatie passend onderwijs gaat op 1 augustus van start. Scholen weten dan dus nog niet waar ze aan toe zijn en waar ze uiteindelijk op afgerekend worden. Er wordt nu gezegd dat zorgleerlingen straks op dezelfde manier beoordeeld zullen worden als "gewone" leerlingen in het regulier onderwijs. Dat zal een negatief effect hebben op de gemiddelde resultaten van reguliere scholen.' In de evaluatiecommissie is gewaarschuwd dat zo'n gelijke behandeling contraproductief zal gaan werken: scholen zullen zorgleerlingen uit de weg gaan, omdat die de resultaten drukken. Tevergeefs, zegt Peschar. De overheid doet niks.

Wie Peschar goed beluistert, krijgt het gevoel dat we straks met z'n allen een donkere kamer binnenstappen. ´Het gekke is´, zegt Peschar, ´passend onderwijs is niet per 1 augustus gerealiseerd, nee, dan begint het pas. Het is een majeure vernieuwingsoperatie, maar er staat niemand klaar om de boel te evalueren* en bij te sturen: de ECPO is opgeheven. De directie Jeugd Onderwijs en Zorg binnen OCW die over speciaal onderwijs gaat, bestaat niet meer. Er is dus geen organisatorische eenheid meer binnen het ministerie die het proces straks bewaakt. Mensen die lastige vragen kunnen stellen, zijn onvindbaar. Als je al geen twijfels zou hebben bij dit proces, dan zouden dit soort dingen die twijfel toch oproepen? Ik voorspel een parlementaire enquête naar passend onderwijs in 2020.´

Tekst Monique Marreveld

Gepubliceerd op 6 juni 2014

* Nadat het gesprek met Peschar had plaatsgevonden is duidelijk geworden dat de evaluatietaak van de ECPO overgenomen gaat worden door het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek NRO. De overkoepelende programmaraad voor onderwijsonderzoek (OPRO) ziet toe op een goede evaluatie van Passend onderwijs. Daartoe zijn twee ex-leden van de ECPO aan die raad toegevoegd: Tom van Yperen en Jules Peschar.

Naschrift van Jules Peschar (18 juni 2014):

Het is me gebleken dat door het bovenstaande interview -- gepubliceerd 6 juni -- een aantal misverstanden is ontstaan. Dat is vervelend en daarom is het goed nog even een paar punten te benoemen.

1 Het telefonische interview vond plaats in de ochtend van 27 februari j.l. De ECPO was twee maanden daarvoor opgeheven. Er was op dat moment geen zicht op het verdere verloop van de evaluatie, hoewel de ECPO daarvoor in de Routeplanner al een plan tot 2020 had uitgewerkt. Het is dan ook niet geheel onbegrijpelijk dat ik daar na zes jaar intensieve betrokkenheid mijn zorg over uitspreek. Natuurlijk zijn die uitspraken op persoonlijke titel gedaan, want ik was niet gelieerd aan enige organisatie.

2. Twee weken na het gesprek met Didactief --namelijk op 11maart-- hoorde ik dat de evaluatie van Passend onderwijs inderdaad door het NRO zou worden opgenomen. Op dat moment werd ik ook gepolst over mogelijke betrokkenheid bij toezicht op het vervolg van de evaluatie. Ik ben op die uitnodiging van het NRO graag ingegaan en was blij dat in ieder geval een deel van mijn zorgen werd weggenomen. Inmiddels is een korte termijn plan voor de evaluatie door NRO vastgesteld en worden de onderzoeken opgestart. De langetermijn programmering wordt momenteel uitgewerkt en daarover wordt na de zomer besloten.

3. De context van het gesprek in februari was de impact van het rapport Dijsselbloem en dan speciaal met betrekking tot Passend onderwijs. Mijn conclusie is dat de Dijsselbloem richtlijnen in ieder geval voor Passend onderwijs niet goed zijn vastgehouden. En daarmee heeft het dossier Passend onderwijs minder geprofiteerd dan mogelijk was geweest op het gebied van heldere doelen, criteria, organisatie, draagvlak en bewezen effectiviteit. Dat is echter nauwelijks nieuws te noemen. Over al deze punten heeft de ECPO --in ongetwijfeld genuanceerdere bewoordingen-- in de afgelopen jaren steeds een soortgelijk en duidelijk oordeel gegeven. Op de afsluitende ECPO-conferentie van november 2013 werd aan staatssecretaris Dekker zelfs meegedeeld dat voor de ontwikkeling van Passend onderwijs op grond van de evaluatieresultaten de Code Oranje moest worden afgegeven. Het leek de ECPO niet onmogelijk om alle voorbereidingen voor de invoering op tijd af te ronden, maar er moest nog heel veel gebeuren voor Passend onderwijs van start kan gaan.

4. Elke mening over het verdere verloop en uiteindelijke succes van Passend onderwijs is voorlopig, ook de mijne. Een definitief oordeel over het al dan niet slagen van Passend onderwijs is pas te geven nadat het evaluatieonderzoek is afgerond. Waar het dus vooral om gaat is dat de evaluatie van een dergelijk grote en ingrijpende operatie goed wordt opgezet en onafhankelijk en deskundig wordt uitgevoerd. Dan zal hopelijk blijken dat alle zorgen voorbarig waren en dat de doelgroep van leerlingen daadwerkelijk heeft geprofiteerd van Passend onderwijs. Want voor hen is het uiteindelijk bedoeld.