Onderzoek

De eerste stap naar zelfstandig leren

Leerlingen over- of onderschatten hun leerniveau. Ze leggen de boeken naast zich neer, omdat ze 'alles al begrijpen', of ze zijn onzeker en nemen de toetsstof 'nog maar een keertje door'. Vooral de overschatting is een probleem, weet onderzoeker Martine Baars: 'Als je denkt dat je de stof onder de knie hebt, dan ga je er minder aandacht aan besteden. Je stopt met leren, terwijl je het gewenste niveau nog niet hebt bereikt.' Of zoals onderzoeker Mariëtte van Loon het formuleert: 'De illusie van kennis is een groter obstakel voor zelfgestuurd leren dan het ontbreken van kennis.'

Beiden promoveerden onlangs op onderzoek naar zelfstandig leren en zelfregulatie. Een goede zelfbeoordeling is daarvoor essentieel en daaraan schort het dus nogal eens. Hoe kunnen leraren leerlingen tot beter zelfinzicht brengen? Van Loons tip: hamer erop dat leerlingen eerst moeten leren en dan pas opgaven over de stof moeten maken. Als leerlingen tijdens het leren opgaven maken, putten ze uit hun kortetermijngeheugen, maar dat is geen garantie dat de stof is beklijfd.

Ook bieden toepassingstaken, zoals het maken van samenvattingen, beter inzicht in het eigen kunnen dan reflectietaken. Verder adviseert Van Loon om voorkennis van leerlingen op correctheid te checken. Vaak denken leerlingen al iets te weten over een onderwerp en schatten ze hun eigen kennis onterecht hoger in. Baars adviseert om leerlingen te laten oefenen met uitgewerkte voorbeelden van een complexe opgave. Hierbij lopen leerlingen met een stappenplan de opdracht door en worden ze zich bewust van de 'moeilijkheden'.

Deze gerichte instructie van de leraar blijkt tot een betere zelfbeoordeling te leiden. En dat bewerkstelligt uiteindelijk betere resultaten, zegt Baars. 'Leerlingen weten beter op welke onderdelen van de lesstof ze goed of slecht presteren en kunnen daardoor hun eigen leerproces bijsturen.'

Martine Baars, Instructional Strategies for Improving Self-Monitoring of Learning toSolve Problems. Proefschrift Erasmus Universiteit Rotterdam/NRO, 2014.
Mariëtte van Loon, Fostering Monitoring and Regulation of Learning. Proefschrift Universiteit Maastricht/NRO, 2014.

Tekst: Bea Ros en Nick van Schaik

Dit artikel is eerder verschenen in Didactief, september 2014.