Interview

'Angst zit vernieuwing vaak in de weg'

'Veranderen in het onderwijs is net alsof je met een zeilboot de Grote Oceaan wilt oversteken,' schrijft Margje Bielars, schooldirecteur van de kleine basisschool De Masten in Rosmalen, begin dit jaar in een opinieblog. 'Er is een sterke koers, overtuiging en passie nodig om het doel te bereiken. Die sterke koers missen we in onderwijsland.'

Bielars helpt scholen al jaren bij onderwijsvernieuwingen als adviseur. Ze ziet vaak hetzelfde: zeer gemotiveerde leerkrachten, maar ook veel teleurstelling en frustratie. 'Scholen vertellen me altijd wat er allemaal níet kan. Ze zeggen dat de werkdruk zo hoog is of dat de overheid zo veel wil.' En ook al hebben ze vaak gelijk, met een andere instelling bereik je meer, zegt Bielars. 'De vraag is: wat kun je wel?'

Laat los!
'Scholen willen vaak af van het traditionele onderwijs, dus met dertig kinderen in de klas, terwijl de leerkracht vertelt.' Bielars ziet dat leerkrachten beter les op maat willen geven, iets wat ook past binnen de ambities van passend onderwijs. 'Maar de menselijke angst om los te laten zit vernieuwing in de weg. Een geschiktere invulling van je onderwijs vraagt al snel om een andere manier van samenwerken, om meer ict, een ander gebruik van de lesruimtes. Zodra dat allemaal duidelijk is, zijn er ook wel schrikreacties. Maar elke dag schriften blijven controleren, is niet de enige manier om zicht te houden op ontwikkeling. Als blijkt dat er ook andere manieren zijn, kunnen leerkrachten goed loslaten.'

Units
Toen Bielars twee jaar geleden als schoolleider bij basisschool De Masten aan de slag ging, bleek het team te willen werken met 'units', één groep met twee of drie leerjaren en één of twee leerkrachten naast een onderwijsassistent. De school was jaren eerder begonnen aan een SlimFit-traject, een overheidsinitiatief voor een effectievere inrichting van het onderwijs, en het team was toe aan een vervolgstap. 'We hadden het gevoel dat er nog veel te halen viel,' zegt leerkracht Emile Mutsaers. De school werkte tot dan toe met combinatiegroepen, twee jaargroepen in één klas. 'Maar we wilden meer ruimte om leerlingen les op maat te bieden.'

Energie
Dit schooljaar stapte De Masten na een proefjaar volledig over op de units, waarbij doorgaans één leerkracht instructie geeft, terwijl de ander rondloopt, kinderen helpt en voortgangsgesprekken voert. Mutsaers: 'Een unit geeft je meer zicht op de leerlingen. Als je in je eentje een groep draait, heb je ook iedereen in het vizier, maar met units heb je extra steun aan je collega's. Je komt meer te weten over je leerlingen, want elke leerkracht kijkt weer anders. Zo kun je de kinderen nog beter helpen.' De eerste maanden kostten energie. 'Je stapt uit een comfortzone. Ineens heb je veel overlegmomenten met collega's. Maar het geeft ook energie en inmiddels is duidelijk dat we niet altijd apart hoeven af te spreken, maar dat sommige dingen bijvoorbeeld ook goed per mail kunnen.' De schoolruimtes hebben andere functies gekregen. In plaats van één lokaal met een combinatiegroep, beschikt elke unit over een instructie-, samenwerk- en stilteplek. Deels bevinden die zich in de schoolgangen, ook delen units sommige ruimtes.

'Wat ik mooi vond om te zien, was hoe snel leerlingen aan de nieuwe aanpak wenden. Na een week of twee leek het alsof ze nooit anders les hadden gehad. De leerkrachten hoefden alleen nog de puntjes op de i te zetten.' Het werken met units was niet voor elke leerling meteen een feest. 'De structuur is vrijer: leerlingen bepalen zelf waar ze gaan zitten, op de stilte- of samenwerkplek. Niet alle leerlingen bleken die afweging direct goed te kunnen maken. We hebben daarom lestijd ingeruimd om ze te helpen om hier beter in te worden.'

Voorbij de wc-pot
Bij onderwijsvernieuwingen zoals die bij basisschool De Masten hebben schoolleiders een belangrijke rol. Bielars: 'Ze moeten het roer stevig in handen nemen en pro-actief zijn.' Maar schoolleiders vinden het maar al te vaak lastig om zich uit dagelijkse beslommeringen los te maken. 'Ze blijven bezig met een kapotte wc-pot of ontevreden ouder. Niet doen. Als je niet weet hoe je school ervoor staat, kun je de school ook niet leiden.'

Onderwijs lijkt soms te verdwijnen in een Bermudadriehoek, zei hoogleraar Sietske Waslander begin vorig jaar nog (zie didactiefonline.nl). Bielars: 'Dat is de spijker op z'n kop. Er gebeurt zo veel op een school dat de kern al snel naar de achtergrond verdwijnt. De schoolleider moet die kern weer naar voren halen. Dat betekent dat schoolleiders een flinke onderwijskundige bagage moeten hebben: inhoudelijke gesprekken over het onderwijs kunnen voeren. Als een schoolleider zegt dat zijn taak enkel "het managen van de school" is, dan weet je dat het mis is.'

Zo zag Bielars bij de invoering van passend onderwijs 'vaak een soort struisvogelpolitiek. De discussie werd nauwelijks of een beetje gevolgd, en toen de wet in werking trad, waren veel leerkrachten verontwaardigd. Goede schoolleiders hebben dit voorkomen door hun team mentaal voor te bereiden op de veranderingen en samen te werken aan een nieuwe organisatie van de school.' Onderwijsveranderingen zijn vaak intens en kosten tijd, beaamt Bielars. 'Maar zolang het gaat om een echte verbetering, vindt iedereen op school het dat altijd waard.'

Dit artikel is onderdeel van de Didactief-special Schoolontwikkeling (april 2016). Deze special is gemaakt in opdracht en met financiële bijdrage van het Arbeidsmarktplatform PO.

Verder lezen

1 Schoolontwikkeling