Onderzoek

AGORA: een leerzame school

Agora is een unieke school voor voortgezet onderwijs in Roermond:  ieder kind heeft recht heeft op een eigen leerroute, alle leerlingen van vmbo tot en met gymnasium  zijn welkom, elke leerling krijgt een diplomagarantie op het niveau van het advies van de basisschool. Het is een school zonder lessen en zonder rooster, zonder vakken en zonder lesmethoden, zonder cijfers en zonder rapporten.

Het verhaal van Agora  (Grieks voor marktplaats) begint in 2013 wanneer enkele directieleden  binnen de Stichting Onderwijs Midden-Limburg een manifest publiceren met het pleidooi voor een heel nieuw onderwijsmodel met maximale ruimte voor elke leerling.

Dat klinkt natuurlijk mooi, maar als je structuurelementen als lesmethoden, vakken, rapporten en bijvoorbeeld lesrooster achter je laat, wat wordt dan het nieuwe bestek? Besloten werd om een beroep te doen op eigen leerkrachten die geloofden in zo’n concept.

In de ontwerpfase van Agora in 2013-2014 is gekozen voor zes concepten die samen het frame van Agora zouden vormen:

- de eigen leerroute van elke leerling zou vorm krijgen in de uitvoering van zelf gekozen projecten met de Denkcirkel van de Nieuwste school in Tilburg als stappenplan.

- voor de sociaal-emotionele ontwikkeling van de leerlingen was het oog gevallen op de bestseller The seven habits van Stephen Covey.

- de derde bouwsteen was afkomstig uit de wereld van de software-ontwikkeling met de keuze voor een Agile-achtige aanpak met scrum.

-aan Opeduca  werd het idee ontleend om voor de projecten van de leerlingen met verschillende  thema’s  en perspectieven te gaan werken.

- een toevalstreffer was  de visualisatie van de leerroutes via Target Proces,  een toonaangevend softwarebedrijf  uit Minsk voor het in kaart brengen van complexe ontwikkelprojecten.

-een laatste en evidente bouwsteen waren ouders als onmisbare partners.

Terugkijkend op het ontwikkeltraject zien we: een pragmatische aanpak op zoek naar bruikbare componenten; een ontwikkeltraject door eigen leraren, een diversiteit in benaderingen, een toevalstreffer in de samenwerking met Target Proces en last but not least als eindproduct  bouwstenen die nog grotendeels in de conceptuele fase verkeerden en nog geen operationele vormen hadden aangenomen.

Enerverend jaar

Op 21 augustus 2014 brak het jaar van de waarheid aan met 34 leerlingen die aan hun eerst Agora-jaar begonnen. De deelnemers uit  het ontwerpteam waren ook de eerste generatie coaches. Het werd een meer dan enerverend jaar. Ze moesten handen en voeten geven aan een onderwijsconcept zonder te kunnen bouwen op eerdere voorbeelden. Ze moesten het wiel opnieuw uitvinden en voortdurend bijstellen met de metafoor van ‘we bouwen een brug terwijl we eroverheen lopen’. Het was dan ook onvermijdelijk  dat er naast vele mooie momenten ook fricties optraden zoals onvoldoende tijd voor de voorbereiding en nazorg door de hectiek van elke dag; een versnipperde inzet van de beschikbare personele capaciteit; leerlingen uit basisonderwijs die moesten omschakelen  naar de open aanpak van Agora; discussies over de mate van autonomie voor iedere leerling; het niet meteen kunnen beschikken over kant en klare hulpmiddelen voor het opzetten en volgen van projecten.

Vrijheid bleek niet
synoniem met
vrijblijvendheid

Dit leidde in de eerste maanden tot een situatie waarin de coaches naar hun beleving de grip dreigden te verliezen. Langzamerhand was duidelijk geworden dat vrijheid niet synoniem was met vrijblijvendheid. Coaches hebben ook een activerende en structurerende taak. Dat inzicht leidde na de herfstvakantie tot tal van nieuwe initiatieven en doorbraakmomenten:

- de invoering van een hard-copy-projectboekje voor elke leerling waarin conform de systematiek van de Denkcirkel iedere leerling verslag deed van de uitgevoerde activiteiten voor zijn of haar project;

- de weekagenda (die in eerste instantie bestond uit een groot deel van de ochtend en een groot deel van de middag werken aan je project) kreeg mede op verzoek van de leerlingen handen en voeten met keuzeblokken voor expressie / techniek / koken; er kwamen digitale pakketten beschikbaar voor vreemde talen en wiskunde / rekenen;  ouders werden uitgenodigd om workshops te verzorgen;

- de digitale tools van Target Proces voor leerlingen en coaches kwamen beschikbaar;

- iedere leerling kreeg een eigen coach toegewezen die wekelijks een coaching gesprek  hield.

Terugblikkend op het eerste jaar en dan met name de eerste maanden was de praktijk hard en leerzaam. Het was ook niet anders te verwachten. Het is vooral te danken aan de daadkracht en vasthoudendheid van de coaches van het eerste uur dat het eerste jaar van Agora naar mijn oordeel (en ook dat van de leerlingen, ouders en coaches) een succes is geworden.

Vanuit innovatieperspectief  zijn nog andere leerzame lessen te trekken wanneer je zo’n revolutionair onderwijsconcept  wilt realiseren:

• bestuur en directie hebben na het groene licht om te mogen starten  het ontwikkelteam  ruimte en vertrouwen gegeven;

• in zo’n pioniersfase heb je behoefte aan een paar spraakmakende figuren die het concept vol overtuiging en flux de bouche blijven uitdragen;

• zorg voor een gemêleerde samenstelling van het ontwikkel- en uitvoeringsteam. Als team moeten zij het gezamenlijk waarmaken. Ieders talent is nodig en  gespreid leiderschap  is de daarbij passende organisatievorm

• houd rekening met problemen, tegenslagen en fricties wanneer  het onderwijs op een totaal andere leest wordt geschoeid. Pionieren betekent ook zelf een oplossing vinden voor je problemen en niet verwachtingsvol kijken naar derden.

Agora is nu bijna drie jaar verder. Wie anno 2017 een rondgang maakt door de school zal vaststellen dat de tijd niet heeft stil  gestaan:

• de uitgangspunten van elk een eigen leerroute, heterogene instroom et cetera gelden nog onverkort en zijn overal zichtbaar in de praktijk;

• het werken aan de eigen projecten (nu challenges geheten) vormt nog steeds de ruggengraat van de persoonlijke leerroute;

• iedere coach begeleidt  een eigen groep leerlingen;

• met iedere nieuwe jaargang van leerlingen (tussen de 30 en 50 per jaar) moeten ook weer nieuwe coaches  worden gevonden, voorwaar geen sinecure;

• voor de examenvakken zijn eerste graads docenten aangetrokken in de hoedanigheid van expert.  Leerlingen kunnen bij hun terecht voor advies en ondersteuning.

Jos Claessen, hoogleraar Onderwijskunde aan het Welten-Instituut van de OU, was in 2014-2015 als critical friend betrokken bij Agora. Zie Tegels van Agora, Verslag van het eerste jaar van een grensverleggende onderwijsinnovatie. Heerlen: Open Universiteit, januari 2016.
Meer over Agora