Verspilde moeite

Geïnitieerd en gefinancierd door de inspectie die zo de band met de leraar probeert te verstevigen. De staat is een alternatief onderwijsverslag, gemaakt voor en door leraren, met een financiële bijdrage van de Onderwijscoöperatie. In de inleiding wordt het beschreven als ´een mijlpaal in de emancipatie van de beroepsgroep'. Grote woorden. Centrale vraag in de glossy uitgave (weinig tekst, grote foto's): hoe ervaren leraren anno 2015 hun werk? Om die vraag te beantwoorden gingen de auteurs (een redactie van acht leraren en vier stagiaires) naar eigen zeggen te rade bij (inter)nationale onderzoeken en bij de beroepsgroep zelf. Zevenhonderd leraren vulden een vragenlijst in die via sociale media was verspreid, 6 collega's werden uitgebreid geïnterviewd.

Academisch
Toch is de toon in De staat van de leraar helemaal niet zo 'van ons'. Het blad opent met een behoorlijk academisch stukje over de fasen in de professionele ontwikkeling van het leraarschap, gebaseerd op het werk van Andy Hargreaves. Het is een historisch overzicht dat nogal geforceerd aandoet. Hargreaves heeft het bijvoorbeeld over de pre-professionele fase (tot de jaren zestig van de vorige eeuw 'waarin leraren niet specifiek werden opgeleid'), de collegiale fase in de jaren tachtig (waarin het onderwijs zichtbaar veranderde: 'met die toegenomen complexiteit moest iets gedaan worden'). Vraag is wie zich in die fasen herkent en bovendien: wat doen ze er toe?

Publiciteitsoffensief
Hier en daar lijkt de inspectie zelf aan het woord in plaats van de redactie 'voor en door leraren'. Bijvoorbeeld waar het gaat over wat de wetgever voorschrijft (minder dan gedacht) en wat door de schoolbesturen wordt opgedragen: 'De toetsdruk kan verminderd worden aangezien de inspectie slechts vijf momenten voorschrijft waarop toetsresultaten verzameld moeten worden,' enzovoort. De staat van de leraar lijkt hier vooral een extra vehikel in het publiciteitsoffensief dat de inspectie heeft ingezet om duidelijkheid te scheppen over de eisen die zij stelt. Overigens chapeau: elders krijgt de redactie veel ruimte waar ze bijvoorbeeld schrijft over ´het risicogerichte inspectietoezicht en andere data driven kwaliteitscontrolesystemen´ die ´eerder wantrouwen dan vertrouwen lijken aan te aanwakkeren´.

De redactie van De staat is verbazingwekkend mild over het Lerarenregister, vanaf 2017 wettelijk verplicht, dat toch in de beroepsgroep veel kritiek krijgt. De staat stelt wel dat het belangrijk is dat leraren zelf de regie houden bij de inrichting van dit register en maakt gewag van een eisenpakket aan de overheid: als zij het register verplicht wil maken, dan .....Hoor ik hier de stem van de Onderwijscoöperatie?

Top-down
De staat van de leraar filosofeert ook over de bekende kwesties: imago, salariëring, autonomie. Veel nieuws levert het niet op. Wel wordt er en passant een sneer uitgedeeld naar de leraren die de afgelopen tijd hun nek hebben uitgestoken met een roep om meer autonomie: Klinkt hier 'onze stem', met andere woorden die van de gemiddelde leraar? Hebben de initiatiefnemers van bijvoorbeeld Samen Leren misschien te ver voor de troepen uitgelopen?

Werkbeleving
Autonomie, competentie en relatie: als aan deze drie voorwaarden is voldaan, ervaren de meeste mensen een maximum aan welbevinden. Wie Didactief regelmatig leest, heeft deze drieëenheid van onderzoekers Ryan en Deci (al bijna dertig jaar oud) al vaker langs zien komen. In De staat van de leraar wordt ze nog eens in de schijnwerpers gezet. Met name relatie, daar gaat het om, zeggen de auteurs: tot de leerlingen, tot elkaar, tot de school en haar leiding. Gevraagd naar werkdruk is dan de uitkomst uit de enquête opmerkelijk: vergaderingen, begeleiding van zorgleerlingen en mentoraat zijn de momenten dat leraren het meeste werkdruk ervaren. Momenten ook waar die relatie juist het meeste telt?

Pabo
Hier en daar mengt De staat van de leraar zich in een politiek dossier, zoals dat over de opleiding van nieuwe docenten: moeten de pabo en de lerarenopleiding straks definitieve bevoegdheden uitgeven of krijgen beginnende leraren een voorlopige bevoegdheid die pas na een aantal jaren ervaring en bijscholing wordt omgezet in een definitieve? Streng zegt de redactie: 'Discussie hierover is pas zinvol wanneer de begeleiding van jonge leraren in die inductiefase overal professioneel geregeld is.'

60x Professioneel
Professionalisering is een buzzwoord waar veel leraren niks mee hebben. De redactie van De staat van de leraar heeft er geen moeite mee. Het woord professional komt 8 keer voor, professionalisering 20 keer, professionele 32. En ja, inderdaad vrijwel alle respondenten vinden dat leraren open moeten staan voor feedback, een kritisch onderzoekende houding moeten hebben en zich eigenaar moeten voelen van de koers van de school. In de praktijk is dat lang niet altijd het geval, zeggen ze. Dat klinkt een beetje merkwaardig om over je zelf te zeggen?

De staat van de leraar is best aardig, maar ook en vooral een vehikel voor een aantal kartrekkers op school en in het publieke debat (Edcamps, The Crowd, het Blogcollectief Onderzoek Onderwijs, Nivoz) die een platform krijgen. Jammer, aan De staat waaraan de inspectie zich verbindt, stel ik andere eisen.

Monique Marreveld is hoofdredacteur van Didactief.