Beter luisteren

Vrouwelijke directeuren zijn in onderwijsland nog steeds dik in de minderheid. En dan zegt Ten Dam nog zinnige dingen ook. Best fijn, toch?

Het werk van de Onderwijsraad leeft over het algemeen niet erg bij leraren. Dikke rapporten, ver van mijn bed. En dat is een beetje jammer. Want als ik me goed herinner heeft de Onderwijsraad het in het verleden vaker bij het rechte eind gehad (al werd er niet geluisterd). Hij voorspelde bijvoorbeeld de groei van het aantal zorgleerlingen bij de introductie van het weer samen naar school- en rugzakjesbeleid. Er luisterde niemand, en pas na tien jaar zagen we de overheid moeizame pogingen doen deze weeffout in het beleid te herstellen: operatie Passend Onderwijs.

Deze week heeft de Onderwijsraad De stand van educatief Nederland gepubliceerd, een beschrijving zo je wilt van de status quo. Het is een exercitie die de raad eens in de 4 jaar uitvoert. Een dik rapport inderdaad. Nieuw was dat de raad er dit keer een debat aan koppelde in De Balie in Amsterdam. Uitgenodigd waren CDA-Tweede Kamerlid Michel Rog, lerares, adjunct-directeur en auteur Corula Rooijendijk, PvdA-wethouder in Amsterdam Pieter Hilhorst en filosoof Ad Verbrugge. Mank op de bank met een enkelblessure volgde ik ze via een livestream op internet: leve de techniek.

Ok, er zat maar één (deel)leraar aan tafel inderdaad, zoals rebellen Jelmer Evers en René Kneyber terecht opmerkten op twitter. Maar onzinnig was de avond zeker niet. Inleiding en afsluiting van Ten Dam waren helder: het Nederlandse onderwijs is eigenlijk niet klaar voor de toekomst. Er is te weinig beleidsaandacht voor andere zaken dan taal en rekenen. Scholen krijgen te weinig ruimte om eigen accenten te leggen. Het moet mogelijk worden – en dat geluid hoor ik trouwens vaker tegenwoordig – om vakken op verschillende niveaus af te sluiten binnen een bepaald schooltype. Stapelen moet makkelijker worden, net als vroeger; scholen afrekenen op een verschil tussen school- en centraal examen dat groter is dan een half punt, is onzin; docenten met een masteropleiding zijn juist voor vmbo'ers nodig; de vakbekwaamheid van de leerkracht is essentieel; heterogene scholen (of minstens brugklassen) zijn noodzakelijk om een sociale tweedeling in Nederland te voorkomen.

Ik vind het knap hoe Ten Dam telkens met een stralende glimlach, wijze maar ook best confronterende boodschappen kan overbrengen. Aan tafel waren de mannen vooral aan zet. Verbrugge pleitte er met bravoure voor dat leerlingen zich dingen eigen maken en ze 'niet alleen gehad hebben en voorbij hebben zien komen'. Onderwijs draait om vakinhoud, ook als de instroom misschien wat achterblijft. Niet de economie telt (is een studie rendabel, zijn er voldoende studenten) maar de Bildung (en de maatschappelijke noodzaak). Zijn vraag: Waarom kun je aan de VU in godsnaam geen Duits meer studeren?

Pieter Hilhorst durfde het woord verheffing te gebruiken: dat is de taak bij uitstek van het onderwijs. Als dochter van een timmerman die in het klaslokaal een andere wereld ontdekte en letterlijk bij de hand werd genomen door een gepassioneerde lerares kon ik me maar moeilijk aan zijn passie onttrekken. Het klinkt soms zo ouderwets maar wat is er eigenlijk mis met zo'n ideaal? En heeft hij niet een beetje gelijk dat je met een populatie zoals die in de Amsterdamse Diamantbuurt, (waar op een gegeven moment bijna honderd procent van de kinderen onder de 18 van Marokkaanse afkomst was) vooral veel bereikt als je eerst de taalachterstand van die kinderen de wereld uitwerkt met een strenge, gestructureerde aanpak. En niet met abstracte discussies over gelijkheid?

Soms verliep het gesprek volgens de geijkte sjablonen. Michel Rog sprak zich uit tegen de kleutertoets en voor de maatschappelijke stage zoals we hem al kenden uit de Kamer. Een goed voorgevoel had hij kennelijk, want minder dan 24 uur na zijn optreden in de Balie stemde de Kamer 5 november tegen de kleutertoets. Rooijendijk maakte eigenlijk de minst sterke indruk met haar nadruk op het gebrek aan tijd dat basisscholen hebben, op de hoeveelheid taken die scholen op hun bordje krijgen. De inbreng van de zaal ging ook niet veel verder dan 'snijd de managementlaag weg'.

Op de kwesties die de Onderwijsraad in het nieuwste rapport aansneed werd eigenlijk nauwelijks gereflecteerd. En dat is jammer. Want iedereen zal zich realiseren dat Ten Dam alleen al met haar pleidooi tegen sociale tweedeling een punt heeft – al is gelijk hebben hier geen gelijk krijgen. Want au fond kiest osm (u weet wel, ons soort mensen) nu eenmaal toch – en dat bevestigde Pieter Hilhorst met ontboezemingen over zijn persoonlijke ervaringen op de slechte verzwartende school van zijn zoon – eieren voor zijn geld. En eigenlijk willen we allemaal natuurlijk stapelen en brede vorming. Maar voorlopig houd ik my fingers crossed dat de Onderwijsraad niet weer een profetische boodschap heeft geproduceerd waar we over 10 jaar hoofdschuddend in terugbladeren.

Monique Marreveld is hoofdredacteur van Didactief.