Kom in beweging

De afgelopen dagen heb ik de titel van deze blog een paar keer via Twitter gedeeld met mijn volgers. De reactie was wisselend: van 'toptitel!' tot 'is dat niet wat negatief'? Natuurlijk heb ik met deze titel dit ook wel willen uitlokken. Ik heb 2 bedoelingen met de titel, en met deze lezing.

1) U laten zien dat 21e eeuws leren niet bestaat.

2) U laten zien dat veel van wat men schaart onder 21e eeuws leren, al eeuwenlang door het onderwijs onderwezen wordt.

Als 21e eeuws leren en 21e eeuwse vaardigheden écht nieuw voor u zijn, ja, dan durf ik wel te stellen dat u een 'minder goede leerkracht' bent. Maar ik geloof niet dat u (en uw voorgangers) tot 2001 niks gedaan hebben aan creativiteit, probleem oplossen, kritisch denken en communicatie. Er lopen immers geen hordes mensen rond die en masse niet kunnen samenwerken, niet kunnen of moeilijk communiceren, niet kritisch kunnen denken, geen problemen kunnen oplossen, ict-ongeletterd zijn en de nodige sociale vaardigheden missen (dat die paar mensen die het betreft allemaal bij de Belastingdienst werken is toeval).

21e Eeuws leren is kennelijk zo moeilijk te definiëren, dat we in februari 2014 (!) nog een zoveelste studie moeten doen naar de concepten en definities die we er onder verstaan. En het SLO-rapport Digitale geletterdheid en 21e eeuwse vaardigheden in het funderend onderwijs: een conceptueel kader waarop ik doel, is dan ook nog eens een conceptversie. Voor mij een teken dat we ons er te druk om maken en 'het' 21e eeuws leren niet bestaat. Stel dat we inderdaad nog steeds niet weten wat het inhoudt en hoe het moet, leveren we dan al 14 jaar leerlingen af die reddeloos verloren zijn? Nee hoor (en zowel, dan kunnen ze altijd nog bij de Belastingdienst gaan werken inderdaad).

Je mag van het onderwijs verwachten dat er vakmensen in werken, die hun vak goed uitvoeren. In welke eeuw dan ook. Met behulp van en conform de op dat moment geldende inzichten en kennis. En middelen. Pas wanneer u in de afgelopen jaren helemaal niks heeft geleerd, aangepast, uitgetest, of veranderd, dan pas geloof ik dat u niet voldoet aan de kwalificaties die een leerkracht hoort te bezitten. Maar goed, dat heeft dus niks met specifiek de 21e eeuw te maken. Laat je dus niet gek maken!

Creativiteit, kritisch denken, probleemoplosvaardigheden, communiceren, samenwerken, digitale geletterdheid, sociale/culturele vaardigheden en zelfregulering, dat zijn de zogenaamde 21st century skills. Als je goed kijkt, zijn het geen nieuwe vaardigheden, maar zijn ze op een nieuwe manier belangrijk.

Communiceren was altijd al belangrijk, alleen de manieren waarop dit kan is steeds verder doorontwikkeld. Van rooksignalen, naar duiven, naar e-mail naar sociale media. Het is logisch dat waar je voorheen je leerlingen een brief leerde schrijven (met juiste aanhef en indeling enzovoort), je dat hebt vervangen door het schrijven van een e-mail, en dat je daar nu communiceren via sociale media aan toevoegt.

Samenwerken is nu mogelijk over de gehele wereld, en het maakt uit of je samenwerkt met iemand die naast je zit, of iemand die in een ander land woont en een andere taal spreekt. Maakt dat de vaardigheid 'samenwerken' nieuw? Nee hoor, het is een kwestie van meerdere contexten om de vaardigheid toe te passen.

Kritisch denken is ook niet nieuw, Socrates onderwees dat al veelvuldig. Het verschil lijkt hem dan te zitten in het gebruik van ICT. Er zijn 2 tendensen zichtbaar: de houding dat het 'gewoon een kwestie van het toevoegen van ICT is' of de houding dat er een radicale verandering in onderwijs nodig is, want we hebben tegenwoordig ICT, Internet en Facebook ('en dus doen we meteen alles met (of alleen maar) ICT!'). Beide houdingen zijn niet de juiste, en zijn voor mij een van de grootste 'gevaren' rondom 21e eeuws leren.

Gewoon een kwestie van toevoegen van ICT
"Hup, we schaffen een app aan, en in plaats van op papier oefenen van sommen, oefenen we op de tablet! Dan sluiten we aan bij de leefwereld van de leerlingen!" (Ok, maar doe je nu daadwerkelijk iets anders dan voorheen? Waarom heb je een tablet nodig om te doen wat je al deed? Wat is er precies zo 21e eeuws aan? En vergeet je niet dat veel apps slechts feedback op het niveau van goed/fout geven? En dat dit niet de meest effectieve feedback is?)

"We doen gewoon wat we deden, alleen af en toe doen we een uurtje 21st century skills." (Waarom zou je die vaardigheden willen lostrekken van de rest van het curriculum? Doe je dat nu ook met bijvoorbeeld het vak 'samenwerken'?)

Gevaar bij deze houding is dat men hoge verwachtingen heeft van de verandering. Door het toevoegen van ICT wordt vaak gedacht dat leerlingen gemotiveerder zijn, meer leren, betere resultaten halen, en dat onderwijs totaal anders wordt. Deze verwachtingen zijn niet realistisch. Natuurlijk is een tablet leuk, en als deze nieuw is, zal de motivatie stijgen. Tijdelijk. Want leerlingen hebben heel goed door dat het hetzelfde is als dat ze altijd al deden, alleen dan nu op een tablet. Of leerlingen doen braaf de 21e eeuwse leuke opdrachten, maar hebben geen idee waarom, want ze zien geen relatie met hun andere vakken als taal, rekenen en aardrijkskunde. Ze zullen die vaardigheden dus ook niet gebruiken op andere momenten, en al helemaal niet de rest van hun leven. Het onderwijs is opgeleukt, maar in essentie niet zo erg veranderd. En dan kun je dus ook geen andere resultaten verwachten.

Alleen maar ICT:

"Leerlingen zijn opgegroeid met ICT, die kunnen alles al, laat ze maar lekker zelf alles opzoeken! Zo kunnen ze zelf alles leren!" (Een van de grootste misvattingen is dat leerlingen allemaal beschikken over dezelfde hoeveelheid vaardigheden op dit gebied én dat die vaardigheden zich vanzelf ontwikkelen. Daarbij kun je nu eenmaal niet alle kennis en vaardigheden opzoeken. Hoe sympathiek het werk van Sugata Mitra ook, die aanpak kent ook behoorlijk wat kanttekeningen.)

"We gaan alles radicaal anders doen, want het leren van leerlingen is ook radicaal anders geworden!" (Nou, nee. Ons brein evolueert niet zo snel, en soms past een 'ouderwetse' manier nu eenmaal bij de vaardigheid die geleerd moet worden. Of denkt u dat autorijden zonder de weg op gaan geleerd kan worden?)

Gevaar bij deze houding is het overschatten van leerlingen, het weggooien van wat goed werkt, en in feite doen wat je nu zo stoort aan het 'ouderwetse' onderwijs: alles steeds maar hetzelfde en gelijk voor iedereen. Bij deze houding vergeet men nogal eens dat niet alle leerlingen ICT-vaardig en ICT-minded zijn. Dat er binnen een generatie ook behoorlijke verschillen kunnen zijn. Dat ICT weliswaar heel aantrekkelijk, effectief en efficiënt zou kunnen zijn, maar dat we nog lang niet weten hoe, wanneer, voor wie en onder welke condities.

Zeg ik nu dat je dan maar 'niks' moet doen, en je moet afsluiten voor vernieuwing? Nee, natuurlijk niet! Experimenteer gerust. Pobeer tools uit, probeer nieuwe werkvormen uit, verander je eigen rol eens, en die van je leerlingen. Maar doe het bewust, en wees realistisch. Heb een doel, en kijk of het doel behaald is. Neem de regie over je onderwijs, en laat je niet opjutten door heren en dames die aangeven dat het onderwijs zo achterloopt. Maar realiseer je ook dat je vandaag onderwijs geeft, en dat je niet kunt blijven volhouden dat het genoeg is om rekenen en taal te geven, omdat dat nu eenmaal getoetst wordt in een eindtoets, en de rest niet. Je kunt ook niet volhouden dat jij degene bent die de kennis bezit, en de enige bent die die kennis kan overdragen. Dan doe je je leerlingen echt tekort.

(Ik heb natuurlijk makkelijk praten, ik sta niet voor de klas. Maar ik ga graag de uitdaging met u aan, om straks samen te bepalen wat u dan kunt doen om een eerste stap te zetten.)

Het grootste gevaar rondom 21e eeuws leren is dat we net zoals in de eeuwen hiervoor lijken te denken, dat één soort onderwijs bij iedereen past. Dat hét leren van de 21e eeuw bestaat. 21e Eeuws leren zit hem helemaal niet in het onderwijzen van vaardigheden die over een aantal jaar weer anders kunnen zijn, of in het zoveel mogelijk toepassen van ICT, en aan te sluiten bij 'de' leefwereld van jongeren. Het echte 21e eeuws leren zit hem in het onderkennen dat leerlingen verschillen. In veel opzichten. Dat een one size fits all niet werkt. Dat je kunt afwisselen in rol, opdracht, tempo, context, niveau.

Het echte 21e eeuwse leren vraagt creativiteit om om te gaan met verschillen, vraagt kritisch denken over de hypes en mythes die je kant op komen en je eigen gedrag, vraagt probleemoplosvaardigheden voor het omgaan met verschillen in een volle klas, vraagt om communiceren over onderwijs en leren met anderen, zodat je kunt gaan samenwerken met collega's aan goed onderwijs en professionalisering . En bij dat alles maak je weer gebruik van je digitale geletterdheid (zoveel informatie tot je beschikking, of programma's die iets van je over kunnen nemen), je sociale vaardigheden, en je zelfregulatie.

Kom dus in beweging! Niet door te doen alsof alles anders moet, en niet door slechts ICT toe te voegen, maar door te kijken naar je onderwijs, de vakinhoud en de vaardigheden die JIJ je leerlingen wilt meegeven. Door de goede dingen te behouden, en te kijken waar het nog beter kan. Maar vooral door je onderwijs vorm te geven passend bij vandaag en morgen. Kom in beweging, met bewuste, door jezelf gezette stappen. Laat je niet gek maken!

Tekst Amber Walraven, onderzoek ITS Nijmegen. De tekst is uitgesproken als lezing tijdens een symposium in Marnix Onderwijscentrum in Utrecht op 2 april.