Interview

Pubers denken exploratief

Wat wilde je weten?
‘Creatief denken wordt steeds belangrijker. En dan gaat het om het vinden van oplossingen en het bedenken van originele, werkbare ideeën. Om daar in het onderwijs aan te kunnen werken moet je eerst weten hoe het zit. We wisten nog niet veel over hoe creativiteit in de adolescentie zich ontwikkelt, dus dat heb ik onderzocht.’

Hoe heb je dat aangepakt?
‘Ik heb verschillende taken gebruikt. Allereerst inzichttaken waarbij mensen oplossingen moeten bedenken die niet meteen voor de hand liggen. Geen oplossingen die je, zoals bij wiskunde, kunt vinden door analytisch, stap voor stap denken, maar oplossingen die zich als een soort aha-moment aandienen. We lieten mensen bijvoorbeeld bij drie woorden een vierde woord bedenken dat bij alle drie past. Of visuele taken waarbij mensen een object moeten herkennen waarvan slechts flarden zichtbaar zijn of met een mist over de afbeelding. Daarnaast hadden we divergente taken, taken dus met meer oplossingen, bijvoorbeeld bedenk zoveel mogelijk originele toepassingen voor een alledaags voorwerp als een baksteen.’ 

En hoe kwamen jongeren uit de bus?
‘Uit een eerste gedragsexperiment met pre-adolescenten (12/13-jarigen), adolescenten (15-16-jarigen), jongvolwassenen (18-19-jarigen) en volwassenen (25-30-jarigen) kwam naar voren dat de jongste groep overal het minst goed in was. Dat ligt voor de hand: hun brein is nog volop in ontwikkeling. Je zou vervolgens verwachten dat de oudste groep overal het beste in is, maar dat bleek niet zo. In sommige taken waren adolescenten juist beter.’

Wat kunnen adolescenten beter dan volwassenen?
‘In ons onderzoek scoorden ze beter op de lucifertaak, waarbij ze door het weghalen van lucifers een figuur moeten veranderen. Ze presteerden bij ruimtelijke taken ook beter in divergent denken dan volwassenen, al waren daar de verschillen niet heel groot. Maar bij verbale taken, zoals het bedenken van alternatieve toepassingen voor voorwerpen, zijn volwassenen juist beter. Die bedenken meer en originelere toepassingen.’

Wat leert ons dat over het puberbrein?
‘Onze resultaten bevestigen dat jongeren exploratiever zijn. Dat past natuurlijk ook bij hun leeftijdsfase. Ze bekijken verschillende opties en ze zijn flexibeler en meer naar buiten gericht. Ze kunnen bovendien goed switchen tussen representaties, zoals een gegeven en een te bedenken luciferfiguur. Ze zijn nog minder goed in het ophalen van kennis uit hun geheugen. Maar wat het ons vooral leert, is dat adolescentie een periode is van zowel creatieve ontwikkeling met onvolwassen prestaties als extra creatieve  mogelijkheden. Het is dus niet zo dat de prefrontale cortex, die betrokken is bij creatief denken, bij jongeren nog niet werkt ofwel nog niet ontwikkeld is. In creatieve taken waar ze goed in zijn, zagen we daar volop activatie.’

Is creatief denken te trainen?
‘Ja, bijvoorbeeld door het veel doen. We hebben adolescenten en volwassenen een training van twee weken gegeven en het interessante is dat jongeren daarbij meer vooruitgang laten zien dan volwassenen. Training werpt dus bij adolescenten meer of sneller vruchten af dan bij volwassenen. Alle reden dus om hier in het voortgezet onderwijs aandacht aan te besteden.’

Heb je tips voor leraren?
‘Geef jongeren taken die een beroep doen op creatief denken. Houdt daarbij rekening met wat ze al wel en nog minder goed kunnen. De manier waarop je hen informatie geeft, is van invloed op hun prestaties en motivatie. Ze zijn beter in visuele dan verbale taken. Kennis is bij jongeren een beperkende factor, tegelijkertijd is kennis wel een belangrijke voorwaarde voor creatief denken: met kennis kun je net een stap verder zetten, zoals blijkt uit de originelere antwoorden van de volwassenen.’

Sietske Kleibeuker, ‘What Box? Behavioral, Neuro-imaging and Training Studies on the Development of Creative Cognition in Adolescence’. Proefschrift Universiteit Leiden, 2016.