Interview

'Praktijkgericht onderzoek is leerzaam voor leraren en onderzoekers'

Onderwijsonderzoekers lopen vaker rond op een school. Wat maakt praktijkgericht onderzoek anders?
'Bij deze vorm van onderzoek trekken onderzoekers en scholen echt samen op. Ik noem dat crossprofessionele samenwerking: mensen uit verschillende professies leveren samen een inspanning. Dat kan leiden tot een kruisbestuiving. Dat zag ik ook terug in tweederde van de negentien SLOA-onderzoeken die ik bestudeerd heb.'

Wat leren leraren en schoolleiders dan van praktijkgericht onderzoek?
'Ze gaan onderzoeksmatiger werken. Ze nemen meer tijd voor reflectie en analyse. Zo bediscussiëren en evalueren ze bijvoorbeeld samen de resultaten van leerlingen. Dit vanuit de vraag: doen we het als school goed of moeten we dingen anders aanpakken? Dat is dus iets anders dan de doorsneerapportvergadering. Ze maken beter onderbouwde keuzes.'

En wat steken onderzoekers ervan op?
'Ze worden zich bewuster van de complexiteit van de onderwijspraktijk en leren beter te kijken vanuit het perspectief van een leraar. Leraren kunnen bijvoorbeeld enthousiast zijn over een onderzoek, maar als er een toetsweek is, moet er nagekeken worden en is er even geen tijd voor onderzoek doen. Onderzoekers leren daar rekening mee te houden. Het is belangrijk om van tevoren wederzijdse verwachtingen en doelen duidelijk op tafel te leggen. Natuurlijk zal er dan nog weleens afgeweken worden van de planning, maar dat hoort bij de onderwijspraktijk.'

In dertien van de negentien SLOA-onderzoeken zag u die meerwaarde. Wat ging er mis in die andere projecten?
'Daar kwam nauwe samenwerking niet van de grond of sloot het onderzoek onvoldoende aan bij de wensen van de school. Schoolontwikkeling ontstaat vooral in projecten waarbij de vraag echt vanuit de hele school komt. Nadeel daarvan is weer wel dat de opbrengsten dan vaak erg contextgebonden zijn, dus gebonden aan die ene school.'

Dus maatwerk staat haaks op de reikwijdte van het onderzoek?
'Ja, klopt. Vaak is een inhoudelijk resultaat niet een-op-een te delen met andere scholen. Maar je kunt natuurlijk wel het proces en de werkwijze delen. Dat zou nog meer mogen gebeuren. Daar zie ik ook een taak voor het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek. Dat zit nu nog erg op kennisdeling, maar het zou mogen stimuleren dat leraren bij elkaar op school langskomen. Meer scholen moeten ervaring krijgen in wat praktijkgericht onderzoek kan betekenen voor de schoolpraktijk.'

Onderzoekers halen weleens hun neus op voor praktijkgericht onderzoek. Dat zou geen echte wetenschap zijn. Mee eens?
'Nee, het is zeker wel wetenschap. Die beeldvorming komt doordat mensen het verwarren met praktijkonderzoek, waarin een leraar de eigen praktijk systematisch wil verbeteren. Maar bij praktijkgericht onderzoek benutten de onderzoeker en leraar bestaande kennis en onderzoeksmethoden en ontstaat er ook nieuwe kennis die, als je het goed doet, breder geldt dan alleen die ene school.'

De overheid wil graag dat elke leraar onderzoeker is. Is dat wel realistisch?
'Elke leraar een onderzoeker? Nee, dat zal niet gebeuren. Van docentonderzoekers heb je er hooguit vier of vijf per school. Zo'n leraar moet vrij geroosterd worden voor onderzoek voor de school. Daarnaast heb je de onderzoekende leraar, iemand die reflecteert op hoe hij lesgeeft en hoe hij een betere docent kan worden. Die analytische houding kan en mag je van elke leraar verwachten. Het is een belangrijke professionele vaardigheid die we onze studenten op de lerarenopleiding ook proberen mee te geven. Een schoolleider of -directeur kan dat stimuleren door de vraag 'Wat voor onderwijs willen wij geven?' expliciet aan de orde te stellen.'

Onderzoek als onderwerp voor een vergadering?
'Ik zou het geen vergadering noemen. Dat woord is onder leraren niet echt populair. Je moet juist stimuleren dat leraren bij elkaar gaan zitten en samen lessen ontwerpen en evalueren. Zorg voor een professionele leergemeenschap waarin leren van elkaar en onderzoek doen vanzelfsprekend is.'
 

Wouter Schenke, Praktijkgericht onderzoek en schoolontwikkeling verbinden. Cross-professionele samenwerking in het voortgezet onderwijs. Proefschrift Universiteit van Amsterdam.

Tekst: Bea Ros

Dit artikel is verschenen in de rubriek Onderzoek Kort van Didactief, oktober 2015.

28 september 2015