Onderzoek

Differentiëren: de fijne kneepjes

Vraag een ervaren leraar hoe hij differentieert en dikke kans dat hij zegt: nou, gewoon. Veel gedrag van leraren gebeurt ‘vanzelf’ en onbewust, en is daarmee lastig overdraagbaar. Om het differentiatiegedrag op de staart te trappen, leenden Van Geel en Keuning een techniek uit de psychologie: cognitieve taakanalyse (CTA). Ze observeerden rekenlessen bij negen expertleerkrachten en bevroegen hen daarna over beslissingen tijdens die les. Dit resulteerde in een beschrijving van deelvaardigheden, verdeeld over vier fasen (voorbereiding op een lesperiode, op de les, lesuitvoering en -evaluatie). Deze maakt duidelijk wat leerkrachten in de praktijk precies doen. Bijvoorbeeld beredeneerd afwijken van het gangbare format van drie instructiegroepen, omdat de klas zich meer leende voor twee of vier instructiegroepen.

Zet methode naar je hand

Flexibiliteit blijkt over de gehele linie het geheim van de smid. De expertleerkracht zet de methode naar eigen hand en voegt waar nodig extra oefenmateriaal in. En als iemand uit de plusgroep toch veel fouten maakt, betrekt hij deze leerling ook bij de verlengde instructie. Voortdurend monitoren en bijstellen is geboden. ‘Goed kijken, veel rondlopen, want het kan echt per les verschillen. Een leerling uit de plusgroep kan óók niet weten hoe het moet,’ zoals een van de leerkrachten zegt.
In een vervolgonderzoek kijken Van Geel en Keuning naar hoe leerkrachten differentiëren in lessen waarin ze ICT gebruiken (Snappet en GynzyKids). Volgens de voorlopige resultaten zijn ze dan flexibeler en geven ze meer ad hoc instructie, op basis van realtime informatie over de voortgang van de leerling, in plaats van op basis van vooraf ingeschatte struikelblokken en niveaus. Verder lijken leerkrachten minder gericht op begrip en inzicht en meer op inoefenen. Anders dan in een traditionele les blikken ze aan het eind van de les niet klassikaal terug op het lesdoel. 

Trynke Keuning, Marieke van Geel, Jimmy Frèrejean, Jeroen van Merriënboer, Diana Dolmans en Adrie Visscher, Differentiëren bij rekenen. Een cognitieve taakanalyse van het denken en handelen van basisschoolleerkrachten. In: Pedagogische Studiën, 94(3), 2017.

Lees ook: Marieke van Geel, Trynke Keuning, Jimmy Frèrejean, Diana Dolmans, Jeroen van Merriënboer & Adrie J. Visscher, Capturing the complexity of differentiated instruction, School Effectiveness and School Improvement​. in: School Effectiveness and School Improvement 30(1), 2019.

Dit artikel verscheen in de rubriek 'Onderzoek kort' in Didactief, december 2017.

Verder lezen

1 Doordacht differentiëren