Waarom vindt u het historische perspectief zo belangrijk?
‘Door het verleden te bestuderen kun je het heden beter begrijpen. Je begrijpt waar dingen vandaan komen. Zo kun je het huidige Nederlandse onderwijssysteem niet begrijpen zonder de geschiedenis over de vrijheid van onderwijs. Verder helpt historisch onderzoek ons om misverstanden en mythes over onderwijs te ontrafelen.’
Kunt u een voorbeeld van zo’n mythe geven?
‘Een hardnekkige mythe in veel Europese landen is dat de status van leraren is gedaald. Maar historisch onderzoek laat zien dat dit anders ligt. Zo hadden vrouwelijke leraren honderd jaar geleden nauwelijks status. Ook leraren in lagere leerjaren en onderwijsniveaus genoten minder aanzien dan tegenwoordig.’
U leidde een groot onderzoeksproject dat de geschiedenis van onderwijssystemen in Zweden, Italië, Frankrijk en Spanje vergeleek. Welke rode draden ontdekte u?
‘Een opvallende bevinding was dat lokale beslissingen en schoolpraktijken vaak invloedrijker zijn dan nationaal beleid. Om een onderwijssysteem te begrijpen volstaat het dan ook niet om alleen te kijken naar nationaal beleid en onderwijshervormingen. Er wordt vaak gedacht dat onderwijsveranderingen top-down plaatsvinden, maar ons onderzoek liet juist zien dat er zelden sprake is van rechtlijnige implementatie van wat op nationaal niveau is bedacht. Lokale invullingen en aanpassingen daarvan zijn juist veel leidender.’
Wat betekent dat voor nationale beleidsmakers?
‘Het is echt moeilijk om een goed functionerend systeem te maken en elk beleid heeft onbedoelde gevolgen. Pas achteraf zie je de ware impact van hervormingen en beleid. Daarom moet je als beleidsmaker nederig zijn. Maar in de geschiedenis zie je telkens weer grote verwachtingen: nu gaan de PISA-scores omhoog, nu worden alle problemen opgelost. Maar dat is slechts een ijdele droom. Een voorbeeld zijn de nationale curriculumherzieningen in Zweden in 1980, 1994, 2011 en 2022. Telkens waren er zeer hooggespannen verwachtingen zonder dat die werden ingelost.’
Dat stemt best moedeloos. Wat kunnen we dan nog wel doen?
‘Historisch bewustzijn helpt om teleurstelling en falen te voorkomen: weet wat er al eens geprobeerd is en wat de effecten daarvan waren. De geschiedenis leert dat je beter realistische verwachtingen kunt hebben. Streef niet naar de beste hervorming, maar neem genoegen met kleine stappen in de goede richting. Niets zal ooit allemaal opgelost worden. Overigens zie je als historicus niet alleen alle fouten die gemaakt zijn, maar ook dat verandering mogelijk is. We mogen dan graag klagen over onze scholen, maar ons onderwijs is zoveel beter dan honderd jaar geleden. Leerlingen gaan bijvoorbeeld langer naar school en leraren zijn beter opgeleid.’
Hoe kunnen onderwijsonderzoekers het historische perspectief benutten?
‘Het is belangrijk om voorzichtig te zijn met noemers als “nieuw” of “traditioneel”. Onderzoek of dat wel echt zo is. Veel van wat we nieuw noemen, wordt of werd al lang gepraktiseerd. Historisch bewustzijn is dus van belang. Neem een actueel vraagstuk als gelijke kansen. Ongelijkheid is al een issue zolang er onderwijs bestaat. Er veranderen wel dingen ten goede, maar het blijft een probleem.’
U komt uit Zweden en woont sinds kort in Nederland. Wat is uw indruk van ons schoolsysteem?
‘Voordat ik naar Nederland kwam, wist ik al dat het een relatief succesvol en goed gesubsidieerd systeem is. Een groot verschil is de vroege tracking hier, op twaalfjarige leeftijd. Vanuit Zweeds perspectief is dat absurd vroeg: hoe kun je zo jong al weten of je later naar de universiteit kunt of wilt?! In Zweden nemen jongeren die beslissing pas rond hun vijftiende.’
Johannes Westberg, Why history matters in educational research: Reflections from the intersection of the social sciences and the humanities. Oratie Rijksuniversiteit Groningen, 2023.
Dit artikel verscheen in Didactief, oktober 2023.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
