Onderzoek

Slimmerik uitdagen in de groep kan best

In het project 'de uitdager van de maand' zijn 26 uitdagers ontworpen; uitdagende opdrachten gebaseerd op bestaand verrijkingsmateriaal voor rekenen-wiskunde (Rekentijger en Somplextra) en Natuur&Techniek (Zinder en Sterrewerk). Het lukt in de klas niet altijd om excellente leerlingen voldoende uitdaging en begeleiding te bieden hoewel er voldoende verrijkingsmateriaal beschikbaar is. Een leerkracht vertelt: 'Pluskinderen hebben wel recht op extra uitleg, maar dat is lastig in de gewone les want dan hebben de zwakkere leerlingen ook aandacht nodig.'
In de uitdager van de maand is hierop ingespeeld doordat het materiaal naast werkbladen voor de leerlingen ook handvatten biedt voor leerkrachten. Het besteedt aandacht aan het stellen van leerdoelen (inhoudelijke en persoonlijke), planning en de begeleiding van excellente leerlingen.
De uitdagers gaan over verschillende onderwerpen. Bij rekenen komen onderwerpen als symmetrie, pentomino's, geheimschrift, doolhoven en Keltische knopen aan bod. Bij de uitdagers op het gebied van Natuur&Techniek gaat het bijvoorbeeld over gezichtsbedrog, iglo's, wilde dieren, waterverbruik en schimmels.

Twee voorbeelden
Twee basisscholen (obs de Tweemaster in Lisse en oecumenische basisschool Poseidon in Amsterdam) waren betrokken bij het ontwerpen van de uitdagers. Leraren van deze scholen probeerden ze in hun klas uit.
In groep 6 gingen leerlingen aan de slag met 'De Iglo'. Excellente leerlingen krijgen eerst de opdracht om met suikerklontjes een iglo te ontwerpen. Als groepsactiviteit gaat de hele klas daarna iglo's bouwen, begeleid door de 'ervaren' excellente leerlingen.
De leerkracht vraagt excellente leerlingen allereerst: 'Hoe ziet een iglo er uit?' en 'Wie wonen er in iglo's?' en 'Wat voor vorm heeft een iglo?' De kinderen gaan vervolgens aan de slag. Zij schetsen een ontwerp van de iglo: 'Ik denk dat we de opening wel zo moeten tekenen, want dan kan je vanaf hier het dak zien.'

De leerlingen denken ook na over ontwerpeisen voor de iglo. Ze komen er achter dat het lastig is om te bouwen in een ronde vorm, bij de basis, maar ook als ze de hoogte in willen. Ze lossen dit op door de blokjes schuin neer te leggen en ook door bij elke laag iets naar binnen te werken. Ze komen er tijdens het bouwproces achter dat het niet handig is om een grote iglo te bouwen omdat het dan moeilijker is om het dak stevig dicht te krijgen.

Bij de groepsactiviteit gaat de hele groep aan de slag om iglo's te ontwerpen en daadwerkelijk te bouwen. Het groepje leerlingen dat al voorwerk heeft verricht, loopt rond en geeft aanwijzingen.

Een andere uitdager die werd ontwikkeld is de uitdager 'Keltische knopen' voor groep 7. Bij Keltische knopen worden lijnen getekend in een bepaald patroon waarbij op ieder knooppunt niet meer dan twee lijnen mogen lopen en er over-en onderdoor wordt gevlochten. Bij Keltisch knoopwerk lopen de lijnen diagonaal.
Bij deze uitdager leren de excellente leerlingen eerst om knopen te tekenen en de onderliggende structuur daarvan te doorgronden. Tijdens de activiteit met de hele klas doen de excellente leerlingen een aantal knopen voor en gaat de hele klas knopen tekenen.
De leerkracht vraagt het groepje leerlingen om elkaar uit te leggen welke knoop je als eerste zou kunnen gebruiken om het aan de groep te vertellen. Een jongen vertelt: 'Thuis heb ik een paar keer de 4 bij 4 knoop geoefend en die is het makkelijkste.' Twee leerlingen leggen aan elkaar uit hoe je de lijnen zo kan tekenen dat je ziet dat de ene erboven gaat en de andere lijn eronder door.
Na twee weken gaat de hele groep met de knopen aan de slag. De 4 x 6 knoop wordt voorgedaan door eerst de punten te zetten, lijnen te maken en ze boven en onder langs te laten gaan. De rest van de groep tekent mee. Vervolgens gaat de hele groep op een creatieve manier met de knopen aan de slag, door de dikte van lijnen te variëren, kleuren te gebruiken en dierenfiguren te maken.

De ervaringen van leerkrachten
Alle leerkrachten raakten enthousiast over de werkwijze en met name over de interactie tussen de excellente leerlingen en de groep. Ze vonden dat de motivatie en betrokkenheid van de leerlingen werd vergroot: 'Kinderen worden door de uitdager gegrepen en nemen het mee naar huis' en 'Het is iets leuks, nieuws en anders, dat wil iedereen wel'.
De resultaten waren verrassend. Leerkrachten zagen onvermoede talenten van leerlingen. Enkelen kozen voor 'het gewoon proberen' met leerlingen over wie ze twijfelden. Sommige leerlingen bleken op te leven van de 'Uitdager van de maand'. Doordat alle kinderen bij de groepsactiviteiten meededen, werden ook andere dan cognitieve talenten gesignaleerd: harde werkers, creatieve talenten en kinderen die diepe inzichten toonden.
Leerkrachten waren positief over het werken met leerdoelen. Een van hen verwoordt: 'Het heeft echt meerwaarde om met leerdoelen te werken'. Er werd soms een doel voor het hele groepje geformuleerd, bijvoorbeeld 'doorzetten als het moeilijk wordt'.
Eén van de leerkrachten geeft aan 'dat hij de excellente kinderen niet zag, deze kinderen kunnen het immers wel'. Hij meldt dat de uitdager hem dwong om ze aan de instructietafel te hebben en dat dit een eye-opener bleek. Anderen zijn onverkort positief. Zij bevelen de uitdagers bij andere leerkrachten aan: 'Ga het vooral doen', 'Wees niet bang om andere lessen te laten vallen, want ze leren heel veel', 'Je moet wel goed kunnen organiseren!' en 'Ik zag er tegenop, maar heb nu geen koudwatervrees meer. Ga er vooral aan beginnen!'

Tekst Anna Hotze, docent/onderzoeker Hogeschool Ipabo Amsterdam.

Gepubliceerd op 18 december 2015.

Zie hier alle uitdagers.