Kleine August Hermann zag het levenslicht in de hanzestad Lübeck, in het noorden van Duitsland. Qua afkomst had hij het veel slechter kunnen treffen: zijn moeder was een burgemeestersdochter en zijn vader was jurist. Toen zijn vader promotie maakte en aan de slag kon als raadsheer van hertog Ernst de Vrome, verhuisde het gezin naar het stadje Gotha, waar August Hermann opgroeide.
Dat opgroeien ging aanvankelijk niet gepaard met zaken als godsdienstige verdieping en een vroom leven leiden; August Hermann had er geen oren naar. Totdat hij als jonge puber een protestantse bestseller uit die tijd las. August Hermann was om en op zestienjarige leeftijd vertrok hij naar het nabijgelegen Erfurt om theologie te studeren.
Dat de jonge Francke zijn studie uiterst serieus nam, blijkt wel uit het feit dat hij er tien jaar aan besteedde, diverse universiteiten bezocht, Hebreeuws leerde schrijven en studiegroepjes oprichtte. Toch bleef er iets knagen, zo schreef hij later in zijn autobiografie. Hij was nog niet bevangen door het ‘ware geloof’, ontdekte hij toen hij een preek voorbereidde. Na deze ontdekking bad hij tot God – bestond ‘Hij’ überhaupt? – en gelukkig verhoorde God hem. Dit moment vormde een omslagpunt in August Hermanns geloof en zo werd de leer van de bijbel de basis voor alles wat hij deed.
Tijdens zijn jaren als academicus maakte Francke niet alleen her en der ruzie met verschillende theologen en universiteiten – niet iedereen stelde zijn orthodoxe standpunten op prijs – maar werd ook zijn interesse in opvoeding en onderwijs gewekt. Toen hij als predikant aan de slag ging in het armzalige dorpje Glaucha (37 cafés op tweehonderd huishoudens), begon hij daarom een collecte om het schoolgeld van de jeugd te bekostigen. Een bijzonder grote gift vormde in 1695 de aanzet om een armenschool op te richten. Hieruit vloeiden ook een burgerschool en zelfs een gymnasium voort.
Pedagoog Francke wilde kinderen van de duivel redden
Franckes visie op opvoeding en onderwijs bevat elementen die wij nu ook toejuichen: elk kind is anders en leert anders, het lesprogramma moet aansluiten bij het niveau van het kind en er moet een ruim vakkenaanbod zijn. Zo is het, August Hermann. Francke heeft veel betekend voor de professionalisering van het leraarschap en is de grondlegger van de Duitse kweekschool. Allemaal leuk en aardig, maar zijn motivatie om een aanzienlijk deel van zijn leven aan onderwijs te besteden is een beetje verontrustend.
Na zijn gelovige omslagpunt geloofde Francke dat de mens tot in het diepst van zijn ziel verdorven is en alleen door een interventie van God op het goede pad terecht kan komen. En kinderen zijn zo oppervlakkig, goedgelovig en beïnvloedbaar, dat de duivel ze in een handomdraai verleidt. Francke wilde de wil van het kind breken, zodat het zich onderwerpt en God het kind vervolgens naar het licht kan leiden. Dat was voor Francke het enige doel van onderwijs: kinderen opvoeden tot eer van God en tot ware godzaligheid. En dan mag je nog zo’n voorloper zijn op het gebied van meervoudige intelligentie en passend onderwijs, dat vind ik toch een beetje eng.
Dit artikel is verschenen in Didactief, oktober 2016.
En blijf op de hoogte van onderwijsnieuws en de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen!
Inschrijven
